Gevelsteen Peelandt Liessel en Helmond
In Helmond staat een huis met een trapgevel in neobarok-stijl.
Het draagt van oudsher de naam ‘Oudt Peelandt’.
Peelland is de benaming voor het zuidoostelijk deel van Noord-Brabant. In de 16e eeuw werd de naam Peelandt nog veel gebruikt.
Midden in het centrum van Peelandt liggen in die tijd onder andere de gemeentes Deurne, Liessel, Vlierden en Asten.
Dit historisch en bouwkundig zeer interessant gebouw staat op de nominatie om afgebroken te worden.
Dat is om meer dan één reden jammer.
Niet alleen voor Helmond, maar ook voor andere Peelgemeentes.
Want in 1326 laten de heren van Bruheze, met belangrijke bezittingen in Helmond, Vlierden enz… een kasteel bouwen in Leensel, op een hoge zandrug bij Liessel.
Dit Blokhuis moet de weg door de Peel tussen Gelre en Brabant beter gaan beschermen. Het Blokhuis te Leende moet ook de weg naar Asten en Someren verdedigen.
Leensel en Liessel liggen van oudsher op een hoge zandrug aan de samenvoeging van de Soeloop en de Aa. Hier loopt in die tijd ook de Keulse Baan, een belangrijke weg om de moerassige en daardoor ontoegankelijke Peel in Noord-Zuid richting (van Keulen naar Den Bosch) veilig te passeren. Het hertogdom Brabant is vaak in oorlog met het naburige hertogdom Gelre en met name Asten, Deurne en Helmond hebben veel te lijden van Gelderse troepen die via de Peel ongehinderd Brabant binnen kunnen trekken. Het Blokhuis moet dit gaan voorkomen.
Tijdens de Gelderse Oorlogen (1502-1543) worden de gemeentes Asten, Deurne, Eindhoven en Helmond volledig platgebrand door troepen van de hertog van Gelre onder aanvoering van Maarten van Rossum. Die zijn via de Peeldoorgang bij Leensel Brabant binnen gevallen. Het Blokhuis van Leensel kan geen goede bescherming bieden.
Daarom wordt door de gezamenlijke gemeentes besloten om een stukje verderop een nieuw sterk slot met landweren te bouwen: het Blokhuis van Liessel.
Het Blokhuis van Liessel wordt in 1516 gebouwd door Everard van Doerne. Everard trouwt met Margaretha van Vladeracken, dochter van de rijke handelaar Johan van Vladeracken en Anna van der Aa Randerode. Zij hebben ook bezittingen in Someren, waaronder een versterkte hoeve en de watermolen van Vlerken (Vleracken) aan de Kleine Aa aan de huidige Slievenstraat.
Het nieuwe Blokhuis wordt echter ook meerder keren overvallen en ingenomen door de troepen van Gelre, waarbij het regelmatig beschadigd raakt.
Zijn zoon en opvolger Hendrik van Doerne laat in 1574, tijdens herstelwerkzaamheden, een gevelsteen inmetselen. Deze bestaat uit 4 delen.
1/ Een vierkante wapensteen uit witte natuursteen. Op deze steen staan de voorletters van Hendrik en zijn vrouw Maria van Eijck met daaromheen de kwartierstaat van beiden. Een kwartierstaat is een opstelling met daarin diverse wapens van aanverwante families.
Aan de linkerzijde van boven naar beneden:
Van Eijck van Blaarthem, van Berckel, Borchgrave of Hals, Louw.
Aan de rechterzijde van boven naar beneden;
Van Doerne, van Vladeracken (Vlerken), van Hemert, Randerode van der Aa.
In het midden staat een gekantelde ruitvorm met daarin het wapen van een ongetrouwde erfgenaam omdat het rechtse gedeelte nog leeg is.
Verder staat onderaan het jaartal van voltooiing van de herstelwerkzaamheden vermeld (1574).
2/ Boven op deze wapensteen bevindt zich een halfronde steen uit dezelfde natuursteen gehouwen, waarop een tweekoppige adelaar zichtbaar is die in zijn klauwen gekroonde zuilen (van Hercules) klemt. De adelaar wijst naar een relatie met het Heilig Roomse Rijk. Van een in andere omschrijvingen vermelde spreuk is zo te zien geen sprake.
3 en 4/ Aan beide zijden van de wapensteen bevinden zich 2 halfronde sierstenen met een waaiermotief, die ook uit dezelfde witte natuursteen gehouwen zijn.
Het zijn deze gevelstenen die miraculeus de Beeldenstorm in 1566 hebben overleefd. Waarschijnlijk om dat niemand de moeite nam om naar het afgelegen Liessel te gaan om de steen uit de muur te slopen.
De oudste zoon van Hendrik, ook Everard genaamd, erft het slotje, met vermelding van alle bijhorende bezittingen waaronder een huis, hof en neerhof en 4 boerderijen in de directe omgeving. Hij is ook heer van Deurne, Liessel, Vlierden en Bakel.
Zijn zoon Cornelis erft het kasteel in 1615.
Diens oom Hendrik erft het kasteel in 1641. Hendrik is schepen (wethouder) van Helmond.
De heer van Deurne, Everard van Doerne, heeft in 1656 niet allen een kasteel in Doerne, hij is ook kasteelheer van Asten. Hij is de zoon van Cornelis van Doerne en Johanna van Merode. Hij erft het kasteel van Asten van zijn tante Agnes Wilhelmina van Merode en wordt daardoor bezitter van een groot gedeelte van Zuid-Oost-Brabant.
Everard laat al zijn kastelen, waaronder waarschijnlijk ook het Blokhuis in Liessel, herstellen van de schade die ze in de 80-jarige oorlog (1568-1648) hebbenopgelopen. Mogelijk heeft het kasteel toen, net als het kasteel in Asten, een of meerdere trapgevels gekregen in Barokstijl (zie de tekeningen van het Blokhuis in de film).
In 1832 wordt het Blokhuis belegerd door Franse troepen en flink in puin geschoten.
Hieruit blijkt wel dat het Blokhuis nog steeds een verdedigende functie heeft en zeker nog niet is gesloopt.
De eigenaren van het Blokhuis hebben in die tijd connecties met de familie Goossens en van de Mortel, die in 1827 samen met Adriaan Corstiaans herberg de Zwaan verkopen.
Adriaan Corstiaans koopt rond 1827 een huis aan de Ameidewal op de hoek met de Ameidestraat.
Hier stond al vanaf de vroege middeleeuwen een stadspoort in de omwalling. Deze Ameidepoort stond op de locatie waar nu de Ameidestraat nog smal is. Deze poort is rond 1817 gesloopt waardoor er een open ruimte ontstond aan de Ameidestraat.
De Ameidewal was in die tijd de buitenste grens van Helmond en de Ameidestraat een belangrijke, drukke doorgang. Hier begint Adriaan Corstiaans op de open plek een nieuwgebouwde herberg, genaamd Oudt Phileutonia.
De panden in de Ameidestraat gaan in 1832 over in het bezit van Casper Luyben, die de herberg voortzet.
In 1898 koopt Gustaaf Schulte beide panden en begint er een winkel in. Onduidelijk is of hij de herberg /café voorzet. In 1910 brand het pand deels af en vind er herbouw plaats. De beide panden worden op verzoek van de gemeente een paar meter naar achteren geplaatst om zo de van oudsher smalle doorgang van de Ameidestraat wat breder te maken. Dan ontstaat waarschijnlijk de neobarok trapgevel die ontworpen en gebouwd wordt door de bekende architect Lambert de Vries. Gustaaf Schulte krijgt de stenen voor de gevelinclusief de gevelstenen van zijn zwager Jacobus Spoorenberg III, getrouwd met de rijke erfdochter van de familie van de Mortel die het Blokhuis, of in ieder geval de laatste resten ervan, bezitten.
Na de uiteindelijke sloop van de laatste restanten van het Blokhuis wordt de bijzondere wapensteen, samen met andere ornamenten, overgeplaatst naar een nieuw pand in de Ameidestraat in Helmond dat de naam ‘Oudt Peelandt’ krijgt. Een verwijzing naar het Blokhuis dat midden in het Peelandt gelegen was.
De gevelsteen vertegenwoordigd daarmee de roemrijke geschiedenis van het centrale deel van het oude Peelandt, zeker ook omdat het familiewapens vermeld van families die afkomstig zijn van een aantal betrokken gemeentes en omdat het eigendom is geweest van belangrijke families uit die gemeentes.
Daarom is het behouden van de gevel inclusief de gevelsteen van groot belang voor alle gemeentes die midden in het Peelandt gelegen zijn.
Help daarom mee om de naderende sloop door de gemeente Helmond tegen te houden.
Mario Kuijpers
Heemkundekring Helmont
Lid Vrienden van de Brabantse kastelen