Tijdlijn Helmond – concept

19 december 2020 Mario

Tijdlijn Helmond – chronologische tabel

Hoofdstuk 1	Het begin
	Van boerderijen in het woud tot aan de vorming van een stad aan het water.
	Diep in de grond zijn in en rond Helmond (Asdonk, Stepekolk, Leonarduskerk) sporen gevonden van bewoning in de eeuwen voor onze jaartelling. Met de Romeinse tijd begint een nieuwe tijd die overgaat en samengaat met de Merovingische en Frankische tijd. Daar begint de geschiedenis van wat nu Helmond genoemd wordt. Over een Neolithische en Keltische tijd is minder bekend. Deze loopt hier veelal ongemerkt doorheen.
-100-600	In de Romeinse tijd speelde Noord-Brabant geen noemenswaardige rol in de geschiedenis. In het gebied lagen noch stedelijke nederzettingen noch forten. Afgezien van de weg langs de westelijke Maasoever die bij Katwijk (bij Cuijk) de Maas kruiste, waren er geen verharde wegen. Het westen van de huidige provincie was voor een groot deel met veen bedekt en maar heel dun bevolkt. Op de hoger gelegen zandgronden lagen nederzettingen, die echter zelden meer dan tien boerderijen telden. Wel heeft men enkele jaren geleden bij Empel de resten van een belangrijk heiligdom gewijd aan de godheid Hercules Magusanus blootgelegd. In het midden van de 3de eeuw braken Germaanse stammen door de Rijngrens. Veel nederzettingen werden verlaten. Na het herstel van de orde onder keizer Diocletianus (284-305) vestigden zich hier met de Romeinen geallieerde Franken. In Cuijk werd een versterking opgericht die een daar liggende nieuwe, vaste brug over de Maas moest beveiligen. Na de instorting van het rijk kort na 400 raakte Noord-Brabant zo goed als ontvolkt. In de loop van de 6de eeuw trokken nieuwe bewoners binnen vanuit drie richtingen: het zuiden, de Schelde en Zeeland.
650-950	Kerstening. Tussen circa 650 en circa 725 werd de bevolking onder leiding van de Maastrichtse bisschop Lambertus gekerstend. Een van de eerste kerken werd opgericht in het hooggelegen Hilakker in Bakel. Daar hadden de Pepiniden (Pepijn van Herstal) waarschijnlijk een Villa waar ze regelmatig verbleven. Vooral de Frankische edelen propageerden de nieuwe christelijke religie. Zij waren het ook die delen van hun bezit schonken aan ver buiten de streek geleden abdijen, zoals het door Willibrordus gestichte Echternach (Luxemburg). Willibrordus was goed bevriend en mogelijk gerelateerd aan Pepijn van Herstal. Deze familie heerste over grote delen van de Kempen en Peelland en had bezittingen van Diessen tot aan de Peel. Helmond en het omringende gebied met Someren, Lierop en Sterksel hoorden later tot de heerlijkheid van een bezitter. Opvallend is daarbij dat het dichtbij gelegen gebied aan de overkant van de Aa met onder andere het Hoogeind, het Hemelrijk, Bakel, Vlierden en Brouwhuis daar niet bij hoort. Dat was lange tijd vrij gebied dar niet tot een heerlijkheid behoorde.
1000-1300	De middeleeuwse expansie. De periode 1000-1300 was er een van expansie. De bevolking groeide en nieuwe landbouwtechnieken verhoogden de productiviteit. De boeren kapten het bos om er akkers aan te leggen. Men stichtte veel nieuwe nederzettingen en parochiekerken. Bij het huidige Helmond instond zo’n nederzetting op de Heuvel bij het Hoogeind. Een stuk verderop aan de splitsing van de Aa en de Ameide ontstond een akkerdorp op het Hemelrijk bij het huidige Binderseind. Na het uiteenvallen van het Karolingische Rijk kwam deze streek in 925 bij het Duitse Rijk. Politiek gezien duidde men de streek aan als ‘Taxandria’. De oude loop van de Maas vormde de grens tussen deze gouw en de gouw Teisterbant, ten noorden van deze rivier. De Maas was tevens de grens tussen de bisdommen Utrecht en Luik. Die verdeling des lands in grotere en kleinere graafschappen duurde verscheidene eeuwen, en gedurende heel dien tijd waren de graven de enige vertegenwoordigers des konings of des keizers in het plaatselijke bestuur. Edoch, zoals het spreekwoord zegt, grote vissen slokken kleine op. Langzamerhand, vooral in de 10 e en in de 11 e eeuw, wisten grotere heren zich van de eigendommen hunner kleinere naburen meeste te maken. Tevens lukte het hun zich meer en meer van het oppergezag des keizers, die ver afgezeten waren en steeds zwakker werden, los te krijgen, en zo eindigden zij ten slotte, althans het merendeel onder hen, met de landen die zij tot dan toe als afhankelijke lenen en zuiver bestuurgouwen hadden bezeten, in vollen eigendom vrij, onafhankelijk onder hun beheer te halen. Op die wijze ontstond onder andere het oude graafschap Leuven. De economische ontwikkeling leidde tot meer sociale differentiatie. Lokale machthebbers bouwden kastelen van waaruit zij omwonenden bescherming boden en tol hieven van het steeds drukkere handelsverkeer. Dat gebeurde over oude heerbanen en zandwegen of over de rivieren en beken met platte schuiten. Heuvel en Hemelrijk lagen beiden aan de grotere rivier de Aa. Vanaf Bakel liepen wegen naar Rixtel (via Binderseind) en Sterksel (via Hoogeind) omdat op beide locaties de Aa overgestoken kon worden. Over de Hilakker bij Bakel liep mogelijk een oude Heerbaan. Op de Heuvel lag ook een kerkje, mogelijk ook een Lambertuskerk, bij een oude Hof, mogelijker Curtis Helmont van Hezelo en Stephanus. Het is Stephanus die op een eiland in de door moerassen omgeven Aa een nieuwe burcht bouwt inde 12^e eeuw. Dat is het slot van Helmont, later het Oude Huys genoemd (akte uit 1548). Op die burcht vinden we in de 13^e eeuw familie van Horne. Zij verkopen het allodium Helmond met de burcht aan de steeds machtiger wordende graaf van Leuven die zich Hertog van Brabant noemt. Het hertogdom (dus ook Helmond) is dan nog steeds onderdeel van het Duitse keizerrijk. De familie van Horne behoudt bezittingen in Lierop. Als Maria van Leuven Helmond erft van haar vader komt ze ook wonen op het Oude Huys (in die tijd een moderne burcht). Zij schenkt het Goed Ter Brouwhuis aan de jongste zoon van de graaf van Horne van Cranendonck, Willem I, als deze trouwt met de kleindochter (Catharina) van haar kamervrouw Justina van der Lede van Bentheim. Deze Willem gaat zich van Bruheze noemen. Zijn opvolgers dragen veelal de naam Aert of Arnt, afgeleid van Engelbert. Mogelijk bouwt hij daar het eerste slot Bruheze langs de loop van de Weijer. Sommige heren vergrootten hun macht door zich op te werpen als voogd (‘advocatus’) van de oude abdijen. De voogd moest de abt helpen bij het handhaven van de openbare orde. In ruil voor deze dienstverlening trok de voogd delen van het abdijbezit van Echternach aan zich, zoals mogelijk door Maria van Leuven gebeurt is met de schenking van Brouwhuis aan een van Horne. Deze opbloei trok de aandacht van naburige vorsten, zoals de graven van Holland en Gelre, die ook streefden naar de vorming van een territoriale staat. Het was hertog Hendrik I (1190-1235) die erin slaagde om zijn mededingers uit te schakelen, zodat bij zijn dood het noorden van de Kempen onder zijn heerschappij viel. De lokale machthebbers werden militair verslagen of kozen partij voor de Brabantse hertog. Daarvoor werden zij beloond met land of overheidsgezag. In de eerste helft van de 12de eeuw werden veel nieuwe abdijen opgericht. Zij behoorden tot de nieuwe orden van de cisterciënzers en de norbertijnen. Beide orden organiseerden de intensivering van het landgebruik. De norbertijnen, met de abdijen van Tongerlo, Postel en Averbode, specialiseerden zich daarnaast in de zielzorg. In het westen bouwden in het midden van de 12de eeuw de heren van Breda-Schoten (bij Antwerpen) een burcht op de plaats waar de rivieren de Mark en de Aa bijeenkwamen. Kort vóór 1200 sloot Godfried II van Breda met Hendrik I een verdrag, waarbij hij zich onderwierp aan de hertog en in ruil daarvoor de vrije hand kreeg in een gebied dat zich uitstrekte tot aan de rivieren de Schelde en de Striene in het noorden en westen. In het Oosten gebeurde dat bij Helmont. Daar bouwde de heer van Helmont, waarschijnlijk een lid van de familie van Horne, een burcht waar de rivieren de Aa, de Ameide en de Ghoor bijeenkwamen. De graaf van Horne sloot daarna een verband met de hertog van Brabant en kreeg daarvoor een vrije hand in het gebied daarom heen, strekkend van Heeze tot de Peel bij Bakel en naar het zuiden tot en met Horn (Hoorn) en Ittere. Ook Weert, Valkenswaard, Sterksel, Someren, Heeze, Cranendonck en Eindhoven behoorden tot dit uitgestrektste gebied, dus grote delen van de Kempen en Peelland. Dit is ook het gebied dat in de 8^e eeuw al bezit was van Willibrordus! Stammen de heren van Horne van hem en Pepijn van Herstal af? Was Herelaef (van Bakel) familie van Stephanus (van Helmond)?
Hoofdstuk 2	De tijdlijn van Helmond.
	De geschiedenis van Helmond begint dus op de Heuvel en het Binderseind met een kerkelijke binding met Bakel.
+-900-1150	De Aa ligt bij Helmond in een 4km breed onbewoonbaar moeras. Rond 800 daalt de waterspiegel langzaam waardoor in de 20^e eeuw de eerste boeren in staat zijn om het gebied te ontginnen en er te blijven wonen. Het begint met kleine groepjes boerderijen bij elkaar. De eerste nederzetting bij Helmond vormt zich op het Hoogeind (Heuvel, Geremt) en / of bij het Binderseind (de Plaatse en het Hemelrijk) als voorlopers van de stad Helmond. Plaggenhutten worden houten boerderijen. Later vestigen zich ook herbergen, smederijen, ambachtslieden en handelaren. Later ontstaat aan de overkant van de Aa een domein in die Haghe (Vehuse).
900	Om de beide nederzettingen in Helmont ligt een landweer, bestaande uit een hoge aarden wal met een haag daarop en aan de buitenzijde een (vaak droge) diepe greppel. De landweer in het Hemelrijk loopt vanaf de Aa via het Binderseind en de Bijsterveld (Heistraat) via de Hermelijnstraat naar de Molenstraat. Daar gaat de landweer over in het Hoogeind en loopt via de Wiegert (Weygaert, Wijngaard) en de Hoogeindseweg terug naar de Aa. Het gebied binnen de landweer was eerst wat kleiner. Een oudere landweer liep niet over de Hermelijnstraat maar over de Wolfstraat en de Tiendstraat naar de Oliemolen. Bij de Tiendstraat lag in 1970 een perceel de Oude Landweer. Ook bij de overgang tussen Hoogeindsestraat en Zandstraat lag een perceel genaamd de Landweer (bron: Helmond en haar ontstaan en het Helmond boek). In de landweer liggen een aantal doorgangen. Op Binderen liggen die onder andere bij de Binderseind (Binderpoort richting Heuvel en de Haghe en verder naar Mierlo, Bijsterveld (Heistraat, Dijksestraat) richting Kemenade en later naar het klooster Binderen en verder naar Rixtel en Aarle, de Tolpost (naar Bakel). Verder lag er op het Hoogeind een doorgang bij de Molenstraat richting Deurne, bij de Oliemolen richting Lierop en de Huyskensstraat richting Mierlo (Broek) en later naar het Oude Huys In die Haghe. Andere bekende (latere?) doorgangen lagen bij de Hoogeindsemolen en bij de Rakt (over een riviertje) richting Deurne en Bakel /Brouwhuis en bij de brug over het riviertje de Roseth bij de Oude Hof op het Geremt richting Brouwhuis en Vlierden.
1108	Hezelo van Helmond wordt genoemd in een akte als leenman van de bisschop van Utrecht. Waar woonde hij? Waar was zijn hof en had hij een houten motteburcht?
1150	De bisschop ban Luik bevestigd de overdracht van een boerderij op Stilpot (foutieve benaming voor Stiphout?) aan de abdij van Floreffe.
+-1175	Bouw van de burcht Helmont, nu het Oude Huys genoemd, door Stephanus? Hij heeft daarna zijn oude hof aan de abdij van Floreffe geschonken?
1178	In een document uit 1178 van paus Alexander III bevestigde dat de Abdij van Floreffe het patronaatsrecht heeft over zowel de moederkerk van Aarle-Rixtel als de dochterkerk van Helmond. Deze dochterkerk ligt mogelijk op de Heuvel op het perceel de Kleine Kerk.
1179	Helmond voor het eerst vermeld (in het archief van de abdij Floreffe). Stephanus heeft al eerder een curtis (hof, versterkte hoeve) en /of het allodium (landgoed, hoeve) Helmont aan de abdij geschonken.
1188	Geboorte Maria van Leuven. Dochter van hertog Hendrik I van Brabant. Ze wordt 2x uitgehuwelijkt: 1214 met keizer Otto IV van het Heilig Roomse Rijk (Duits) en na zijn overlijden in 1221 met graaf Willem I van Holland. Na zijn overlijden in 1222 en de dood van haar vader in 1235 erft ze de burcht in Helmont en gaat daar wonen. Ze overlijdt in 1260 (72 jaar oud) en ligt begraven in een praalgraf in de Sint-Pieterskerk te Leuven. In Helmond staat een (piep-)klein beeldje van haar op de locatie van de grote stenen donjon van het Oude Huys.
+-1200	In de 12e eeuw werd tijdens het brouwproces gruit (‘gruyt’) gebruikt. Gruit was een kruidenmengsel met als hoofdingrediënten gagel, salie en rozemarijn. Gruit remde de groei van bacteriën af. Bij het proces wordt water waaruit bier wordt gemaakt gekookt wat het tot de meest hygiënische drank maakt in die tijd. Helmondse bierbrouwerijen betrokken hun water van de Aa, doch zij kwamen in moeilijkheden toen sterk vervuilende bedrijven, zoals textielververijen, op de Aa gingen lozen. Reeds in 1823 kwam er enige reglementering hoewel menig fabrikant daar op tegen was.
1200	In een akte uit 1220 wordt Godfried van Helmont genoemd als bezitter en bewoner in 1200. August Sassen schrijft in de 19^eeeuw, als hij het Helmondse archief doorzoekt en ordent, dat de familie van Horn de eerste bezitters zijn geweest. Deze Godfried is dus een van Horne. Een dochter die trouwt met Jan van Ittere, die zich heer van Horne noemt, krijgt een zoon Willem. Het is deze zoon die de heerlijkheid Helmond verkoopt aan de hertog. Waarschijnlijk krijgt hij daarmee de bescherming van de hertogin het grote gebied dat hij zelf behoud. De bron is onbekend. De eerste vermelding van een leengoed in Itteren dateert uit 1330. Daarvoor was het een vrije heerlijkheid met Borgharen. Het huidige kasteel bevat nog een 13^e-eeuwse kern. Met de dood van Hendrik van Itteren na 1345 stierf de adellijke familienaam uit? Kwam Jan van Ittere uit Opitter (het eerste Itteren vermeld in 1143 als Itera) of Neeritter (nieuw Itteren)? De oudste sporen van bewoning in Opitter komen uit het Neolithicum. Het is in de 13^e eeuw een heerlijkheid in het graafschap Loon. Er stond een oude burcht in het huidige kasteelpark. Het hoort nooit bij Horn Van 1100- 1243 hoort Neeritter bij Luik, vanaf 1243 hoort Neeritter (Nieuw Itter) bij Horn. Neeritter heeft een Lambertuskerk uit de 13^e eeuw. In het wapen van Neeritter zit het wapen van Horn verwerk.
± 1220	Hertog Hendrik I van Brabant (Leuven, Lotharingen) koopt de heerlijkheid (allodium) Helmond van Willem van Horne van Ittere? Brabant en Ittere hebben een gelijkend wapen (leeuw). Horne en Bruheze ook (3 blaashorens). Berlaer heeft een totaal ander wapen. Willem heeft zijn hoofdburcht in Horne. Hoe hij mogelijk aan zijn heerlijkheid in Helmond komt leg ik uit in een apart document.
1222	Maria van Leuven (1190-1260) woont regelmatig op Oude Huys na het overlijden van haar 2^e echtgenoot.
1231 of 1235	Keizerin Maria van Leuven erft de heerlijkheid Helmont met de burcht. Haar broer Hendrik II wordt hertog van Brabant. Zij wordt later ook Maria van Helmond genoemd.
± 1232-1235	Stadsrechten voor Helmond. Daarmee ook het recht tot omwalling.
±1238	Stichting Cisterciënzer klooster Keizerinnedal te Binderen door Maria van Brabant. Bij dit klooster voor adellijke vrouwen horen diverse boerderijen zoals de Kemenade, 2 boerderijen in Someren, de Bottel in Deurne en boerderijen in Vlierden. Bron Jac Heeren
±1240	Maria schenkt het oude Goed Ter Bouheze als huwelijksgeschenk aan de kleindochter (Catharina van Benthem) van haar kamerdame, Jutta (Justus) van der Lede van Bentheim, als ze trouwt met Willem I van Horne van Cranendonck, een zoon van Engelbert van Horne van Cranendonck, een zoon van graaf Willem I van Horne. Het verhaal van de familie van Bruheze beschrijf ik in een apart document.
1300	De gemene weide en de auder gemeynte, ten Oosten van de Aa, wordt uitgegeven aan de ingezetenen van Helmondt. De bewoners hebben vrije rechten. Die vrijheid hebben ze gekregen van hertog van Brabant.
1314	Jan Berthout van Berlaer ruilt op 5 juli 1314 een klein armzalig bezit (Lier) met de nog jonge, 14 jarige, hertog Jan III van Brabant en verkrijgt zo bezit (als leengoed) van de burcht in Helmont in die Haghe, samen met het dorp en de molen In die Haghe, maar geen hoge jurisdictie. Bewoners op Binderen en het Hoogeind blijven vrij. Jan Berthout woont niet in Helmond maar in Diest (B)?
1328	Lodewijk Berthout van Berlaer volgt zijn overleden vader op. Hij start de bouw van een nieuw stenen kasteel op het terrein van het Oude Huys. Het Oude Huys raakt buiten gebruik en wordt weer gewoon land, totdat er in 1860 een fabriek (Carp) op wordt gebouwd.
1332	Lodewijk van Berlaer trouwt met Johanna van Bentheim, dochter van Walraven van Bentheim en Agnes van Heeswijk Dinther.
1342	Mirakel van Stiphout met Jan van Balgoy en de Oude Toren. De Oude Kerk wordt daarna een bedevaartsoord tegen de pest. Het Gasthuis op de Stilpot dient als onderkomen voor de pelgrims.
1347	100 woningen in Helmond (De woningen binnen de wallen samen met de woningen van Binderen, Hemelrijk, Heuvel, Geremt en in de Haghe?). Dat zijn grof geschat rond 500 bewoners.
± 1350	Bouw van het huidige kasteel voltooid (Berlaer).
1359	Walraven van Berlaer keurt goed dat een hoefsmid in de stad een hoefslag mag beginnen.
1361	Jan III Berthout van Berlaer volgt zijn overleden vader Walraven op als hij 11 jaar oud is. Hij is erg actief op allerlei gebied. Hij krijgt zeker 17 buitenechtelijke kinderen maar voert ook strijd met de bewoners van de omringende gebieden om zo meer rechten te verkrijgen.
1376	De stad Helmond krijgt marktrechten van Johanna van Brabant. De week- en jaarmarkten moeten voortaan plaatsvinden op de nieuwe Markt binnen de wallen. Deze vonden altijd plaats op het Binderseind.
1386	Eerste bekende gilde in Helmond is de Bont- en Pelsgilde.
1388	Johanna van Brabant verpand voor veel geld het Hoge Rechtsgebied Helmond met 2 bijhorend hoeves aan Jan III Berthout van Berlaer. Hij mag zich heer van Helmont noemen. Ook mag hij nu burgers opsluiten en berechten. Hij gedraagt zich als een despoot en voert een schrikbewind. Hij hangt veel tegenstanders op. De heren van Bruheze, die zich tot dan toe heren van Helmond noemden, krijgen steeds minder macht en inkomsten en vervallen langzaam tot armoede.
1389	De 7 ambachtsgilden dwingen af dat ze een stem krijgen in het stadsbestuur.
1390	De stad Helmond telt 158 poorters (inwoners binnen de wallen)
1390	Instelling van het Poorterboek. Een Poorter woont binnen de stadswallen en krijgt daardoor meer rechten dan mensen die buiten de wallen wonen. Dit blijft bestaan tot 1540. De stad heeft in het begin maar weinig inwoners. Binnen de wallen staan maar een paar oude boerderijen, met name op de Markt. De belangrijkste straten liggen echter buiten de nieuwe stad. Dat zijn het Hemelrijk met de Heistraat en de Wolfstraat en het Hoogeind met de Molenstraat, de Heuvel met de Huiskensstraat (nu Weg op de Heuvel) en de Hoogeindsestraat. De Heistraat blijft tot aan begin 21^e eeuw de belangrijkste winkelstraat van Helmond. Pas doordat de straat min of meer in verval raakt verdwijnt deze functie. Een renovatie die duurt tot 2020 veranderd het uiterlijk en de sfeer van de Heistraat volledig. Eindelijk is dan het centrum van de omwalde stad Helmond, na 5 eeuwen, belangrijker geworden dan de Heistraat. De maatregelen tegen het Coronavirus in 2021 veroorzaakt echter een grote crisis waarbij veel winkels verdwijnen omdat mensen massaal op internet (online) gaan winkelen.
1399	Brabant heeft veel te leiden van rondtrekkende soldatenbendes. In een akte wordt gesproken over een brug bij de Veestraat. Rond deze tijd kreeg Helmond een omgrachting met wallen en 4 stenen poorten met ophaalbrug. In 1421 wordt gesproken over nieuwe wallen.
1400-1450	Bloeiperiode Helmond, hoofdstad van Peelland. 1100 inwoners.
1402	Jan van Berlaer heeft een groot huis aan de Wolvenhoek in Den Bosch waar hij het oorlogsgeweld ontvlucht. Het huis heet ‘Huis van Helmont’. Later werd dit het huis van Brecht genoemd.
1408	Jan IV van Berlaer koopt kasteel de Batenburg van Gysbrecht van Bronckhorst en mag zich ook heer van Batenburg noemen. Batenburg is nu een schilderachtige ruïne.
1420	Jan van Berlaer sticht een kapel in Milheeze.
1425	Jan III overlijdt zonder wettelijke opvolger. Hij erkent zijn onwettige dochter Catharina Vehuse zodat zij hem op kan volgen. Zij trouwt 1433 met Jan I van Cortenbach.
1442	Vermelding van het eerste grote en imposante stenen huis de Valck dat gebouwd wordt tegenover de kerk op een kruising van de belangrijkste doorgang door de stad. Dat maakt dat dit huis van grote betekenis is op dat moment. Het huis is dan in bezit van Jan van Herzele. Het huis wordt al in 1399 vermeld als bezit van Belen Henric Schillincx, maar het is onduidelijk of het dan al van steen is. Het werd bewoond door diverse schepenen. In de 15^e eeuw is het een herberg. In de 16^e eeuw wordt het huis verdeeld tot meerdere woningen. Rond 1980 werd het pand door de laatste bewoners verlaten. In 1961,1986 en 1991 werd het in delen gesloopt.
1455	Bouw eerste Lambertuskerk in Kempense Gotiek binnen de stadswallen als opvolger van de oude kerk (mogelijk in die Haghe gelegen. De locatie van die oude kerk is echter onbekend. Mogelijk lag deze kerk op het Hoogeind bij de Heuvel. Daar lag een perceel genaamd de Cleyne kerk met daarbij een perceel het Klokkenhuis). Deze lagen tegen de driesprong aan waar ook het Hof op de Heuvel aan lag. Hier staat nu het stadhuis). De nieuwe kerk was een driebeukige basiliek met een hoge dwarsbeuk.
1460	Aanleg eerste stenen weg in Helmond. De Steenweg buiten de Veepoort. Daarna volgen Veestraat, Ameidestraat en Kerkstraat. Ook een klein deel van de Markt, rondom het klokhuis wordt bestraat. Stenen worden gehaald bij de Maas. Daarna worden ook steeds meer stenen huizen gebouwd.
1462	Stichting Augustijner klooster In die Haghe. (Op locatie van oude kapel van het Oude Huys. In 1543 verwoest door inwoners Helmond, nadat de nonnen het hebben verlaten, omdat vanuit het klooster de stad met het kasteel belegerd zou kunnen worden. Ook de bomen bij de wallen worden gekapt om die reden.
1464	Willem van Enckevoort wordt geboren. 1523 wordt zijn vriend Adrianus VI Paus in Rome. Hij wordt kardinaal en sticht het Apostelhuis, een gasthuis te Mierlo-Hout, vanuit een oude hoeve aldaar.
1478	Begin van vele oorlogen in Brabant, die tot 1648 voortduren. Het bloeiende stadje Helmond vervalt tot armoede, zoals het gehele Peelgebied. Eerst de machtsstrijd om het graafschap Gelre tussen Maria van Bourgondië van Habsburg en Karel van Gelre. Dit wordt vooral uitgevochten in Oost-Brabant. Zoon van Maria, keizer Karel V (Spanje en Duitsland) wint deze strijd. Daarna volgde de 80-jarige vrijheidsoorlog tussen de vrije Staten van Holland en de Spaanse Philips II van Habsburg. Ook deze strijd wordt vooral in Brabant gevoerd.
1490	In een akte wordt de locatie van het Oude Huys een weiland, boomgaard en keien-eeuwsel (puin) genoemd, in bezit van familie Cortenbach.
1490-1568	Lucas van Gassel (landschapschilder) wordt geboren in Helmond bij de Bindersepoort, een tijdlang Gasselpoort genoemd. Hij overlijdt in 1568 in Brussel.
1500	Helmond heeft 400 woningen (300 meer dan in 1347)
+-1500	Steden hebben tientallen bierbrouwerijen. Dat zal in Helmond niet anders zijn. Vanaf de vijftiende eeuw werd vrijwel uitsluitend nog maar hoppebier gebrouwen. Het smaakt beter en is langer houdbaar. (Zie apart document over de vele brouwerijen op het Binderseind in Helmond). In 1516 werd het Reinheitsgebot ingevoerd in Beieren wat inhield dat er alleen met gerst, hop en water gebrouwd mocht worden. De kwaliteit van het bier werd met de maatregel gegarandeerd en er bleven voldoende andere granen (zoals rogge) over zodat bakkerijen genoeg brood konden bakken.
1502-1543	Gelderse oorlogen. Vanaf 1530 belegert Maarten van Rossum namens hertog Karel van Gelre (1492-1538) via een doorgang in de Peel bij Liessel vele dorpen en steden in Brabant waaronder Helmond en brandt deze regelmatig plat. De Bourgondische hertog Filips I de Schone was vanaf 1348 landsheer over de Nederlanden (Vlaanderen, Brabant en Holland). Zijn Habsburgse zoon Keizer Karel V voerde oorlog (van 1502-1543) om ook Gelre in bezit te krijgen. Karel van Gelre, voorstander van godsdienstvrijheid, verdedigde zich met hulp van de Franse koning en de Friezen (Grote Pier) met succes maar zijn opvolger Willem V van Kleef moest in 1543 Gelre afstaan aan de katholieke Habsburgers. Karel V regeerde nu over de 17 Provinciën. In feite was deze oorlog een voorloper van de 80-jarige oorlog.
1515	Gelderse troepen steken de belangrijkste houten huizen in Helmond in brand.
1543	1543 verdedigt Joost van Cortenbach de stad Helmond met succes tegen Maarten van Rossum. Hij moet daarvoor wel het klooster In die Haghe en de weelderige begroeiing rondom de stad volledig slopen.
1548	In een akte wordt vermeld dat er aan de Grote Wiel bij de Aa een watermolen heeft gelegen.
1548	Cartograaf Jacob van Deventer tekent (1:8000) de oudste stadsplattegrond van Helmond. Deze heeft een militaire betekenis maar is toch niet erg accuraat.
1549	Van 10 op 11 februari brandt een deel van het kasteel af. Vooral de woonvertrekken en het dak worden zwaar gehavend. Tijdens de herstelwerkzaamheden laat Joost van Cortenbach een grote nieuwe indrukwekkende ridderzaal aanleggen waarin je tegen de 13 meter hoger gelegen kap van het dak aan kunt kijken.
1565	Opstand tegen de onderdrukking van Protestanten door de starre katholieke landsheer Filips II, koning van Spanje. In feite regeerde hij over de halve wereld in een rijk waar de zon nooit onder ging. De 2 zonen van Joost van Cortenbach sluiten zich aanvankelijk aan bij de opstandelingen. Als in 1566 de opstand radicaler wordt, sluiten ze zich na 1567 aan als trouwe bondgenoten van de katholieke landvoogdes Margaretha van Parma.
1566	Beeldenstorm in de zuidelijke Nederlanden. Joost van Cortenbach verijdelt een beeldenstorm in Helmond door de leider op te hangen. Margaretha van Parma wordt vervangen door de hertog van Alva, die met een leger van 10.000 Spanjaarden een waar schrikbewind voert in Nederland. Hij voert de Raad van Beroerte in, een vorm van inquisitie.
1568-1648	80-jarige oorlog met het 12-jarig bestand tussen 1609-1621. In 1579, 1582, 1583, 1587 en 1592 wordt de stad veroverend. Het kasteel van Helmond, dat verdedigt wordt door Jan en na zijn dood in 1578 door zijn broer Adolf van Cortenbach en na diens dood in 1594 door zijn weduwe Philippine van Ruijschenberg, wordt nooit veroverd. In 1614/1619 wordt na haar overlijden haar zoon Alexander heer van Helmond.
1571	Engelsen en Schotten beroven klooster Binderen van alle heiligdommen.
1579	Unie van Utrecht (7 provincies), zonder de zuidelijke provincies. Helmond blijft Filips II trouw maar moet een Spaans garnizoen onderhouden en wordt regelmatig veroverd en heroverd.
1579	Prins van Parma (Spaans) neemt zonder belegering de stad Helmondt in maar niet het kasteel. Als hij vertrokken is veroveren Staatse troepen Helmond maar Adolf van Cortenbach (in dienst van Parma) verjaagt ze weer uit de stad.
1582	Als de stad weer ingenomen is door Staatse troepen, neemt Frans van Valois, hertog van Anjou namens Spanje de stad Helmond in na een belegering met kanonnen. Hier is een tekening van gemaakt waarop het kasteel met de voorburcht en de Lambertuskerk prominent te zien zijn.
1583	Bij een belegering door Staatse troepen wordt de stad niet ingenomen maar branden wel 80 huizen af.
1583	Bij zijn geboorte krijgt Charles van Cortenbach 4 bronzen kanonnen geschonken van de graaf van Mansveld. Zijn vader zet die in ter bescherming van Den Bosch. De kanonnen keren nooit meer terug naar Helmond en sieren nu de hal van het stadhuis aldaar.
1587	Het beruchte Staatse leger van Maarten Schenk van Nydeggen trekt plunderend door de omgeving maar veroverd de stad niet.
1588	Graaf Philips van Hohenlohe (Staats) belegert de stad en het kasteel van Helmondt maar kan het kasteel niet innemen. Wel steekt hij de stad in brand waardoor deze bijna geheel afbrandt. Ook de Lambertuskerk brandt deels af. Slechts 1 huis blijft staan (de Valck). Waarschijnlijk was dit met de kerk het enigste gebouw van steen. De kerken van Rixtel en Stiphout worden ook in brand gestoken en grotendeels vernietigd. Ook wordt het klooster Binderen bijna volledig verwoest. Het duurt 4 jaar voordat het klooster weer bewoond kan worden.
1592	Staatse troepen verblijven in de stad maar niet in het kasteel.
1593	2000 Spaanse troepen o.l.v. Don Ambrosio Landriano veroveren de stad. De schade van het verblijf is enorm.
1597	Ierse huurlingen verdedigen het kasteel tegen een dreigende aanval van de Staatsen. Die blijft uit.
1598	Ruim 2500 Spaanse huursoldaten met vrouwen en kinderen (Bourgondiërs, Walen, Duitsers) logeren in de stad waardoor de bevolking tot grote armoede vervalt.
1599	Muitende soldaten uit Hamont belegeren Helmond. Er wordt flink gevochten bij de Meypoort en bij de Hoogeindsestraat poort. De aanval wordt afgeslagen door de schutterij.
1600	Een Bourgondisch garnizoen o.l.v. De Vallagin keert zich tegen de bevolking en steken 140 huizen en schuren in de brand rondom de Veestraat.
1602	Prins Maurits van Nassau (Staats) verovert de stad en het kasteel van Helmondt en krijgt vrije doortocht en eten van de weduwe Ruijschenberg. Helmond wordt tot neutraal gebied verklaart door Maurits. Bron: Brabants Erfgoed.
1603	Spaanse troepen o.l.v. Cornelis Bontenos heroveren desondanks het kasteel. Maurits houdt zich wel aan zijn belofte en laat de stad en het kasteel met rust.
1623	Omdat landwegen slecht begaanbaar en onveilig zijn besluit de kwartierschout van Peelland, Marcus’ van Gerwen om de Aa weer bevaarbaar te maken. 1627 wordt een sluis bij Rixtel gebouwd en enkele bochten recht getrokken. Er kunnen nu pleiten (vrachtschepen van 12-14 meter lengte) gaan varen naar Den Bosch.
1629	Verovering van Den Bosch door de Staatsen o.l.v. Frederik Hendrik van Nassau.
1631	De burgerwacht verdrijft vijandelijke Staatse troepen uit de stad. Helmond blijft Spanje trouw. Helaas ;(
1636	Rampjaar. Grote pestepidemie. Vreemde soldaten uit andere landen brengen regelmatig ziektes mee naar de stad als ze op doortocht tijdelijk in de stad verblijven. De stad wordt verlaten nadat er 300 doden vallen in korte tijd.
1641	Vermelding van een Duytse (Nederlandstalige) en Latijnse (Protestantse) school in Helmond. De Duytse school is gratis. De Latijnse is voor de elite.
1642	Stiphout en het kasteel Croy worden samen een aparte heerlijkheid, los van Aarle-Rixtel en Beek. In 1968 worden ze geannexeerd door Helmond.
1648	De vrede van Münster betekent het einde van de Tachtigjarige Oorlog. Het hertogdom Brabant wordt in 2 delen gesplitst. Het zuiden blijft Spaans, het Noorden wordt onderdeel van de Republiek maar krijgt geen eigen provinciaal bestuur. Het krijgt de naam Staats-Brabant en wordt Generaliteitsland genoemd. In feite wordt Noord-Brabant een wingewest dat wel moet betalen maar niets terug krijgt. Katholicisme wordt onderdrukt en kerken worden in beslag genomen door de Protestantse elite. Dat blijft duren tot aan 1795. Napoleon voegt Brabant dan toe aan de Bataafse Republiek en heft iedere ongelijkheid op. Helmond wordt ook deel van de Republiek der Verenigde Nederlanden, maar blijft katholiek. Wel komt voor het eerst een dominee preken in de door protestanten overgenomen Lambertuskerk. In de kapel van het kasteel blijft een kapelaan aanwezig. Er heerst grote armoede. De tot dan voornamelijk in Helmond aanwezige wolindustrie levert bijna niets meer op. Veel Helmondse werkers wijken uit naar Haarlem of gaan in Helmond werken voor Haarlemse fabrikanten. In Helmond komt op initiatief van Ywan van Cortenbach de vlas/linnen industrie op en zorgt voor nieuwe welvaart.
1651	Klooster Binderen wordt verlaten. Laatste Abdis is Johanna van Eyll / Eva Bernarda Monix? Het klooster wordt in 1657 verkocht. In 1674 wordt het door Anna Maria Tromp verbouwd tot een statig herenhuis. De laatste bewoner, Diederik Huygens, laat het in 1776 afbreken. De omgrachting en 2 boerderijen met een schaapskooi (nu het kapelletje van Binderen) zijn op het binnenterrein bewaard gebleven. Ook is er een weiland met een altaar op een heuvel waar openluchtmissen gehouden kunnen worden.
1669	Geboorte van Geerlof Suykens in Helmond als zoon van de rijke stadssecretaris. Hij studeert op de Latijnse school in Helmond en later in Leiden. Daar schrijft hij een tiendelige algemene geschiedenis van de Aarde die in 5 banden wordt uitgegeven. Hij overlijdt in 1717. De banden worden van 1721 tot 1728 uitgegeven.
1670	Helmondt is de enigste stad in het kwartier Peellandt maar niet de hoofdstad. Dat is de vrije stad Sint-Oedenrode. Helmondt is een stad zonder wallen en poorten (?) en behoort tot de kleinste steden van Brabant. Bron: Sassen. Door de enorme armoede verlaat iedereen die dat kan betalen de stad. Langzaamaan komen mensen in opstand tegen de armoede en eisen ze meer vrije rechten en betere leefomstandigheden. Ze worden patriotten genoemd.
1672	Rampjaar voor de Nederlanden. Oorlog met Frankrijk, Engeland, Keulen en Münster. Die willen de opstandige patriotten verdrijven. Legers van koning Lodewijk XIV vernietigen bijna alle kastelen langs de rivieren. Ook in Helmond worden tot 4x toe garnizoenen gehuisvest. Bij de 4^e keer roven ze ruim 100 huizen en stallen leeg. Wie zich verzet wordt vermoord.
1678	Doordat Helmond de Republiek steunt wordt de verstandhouding wat beter. Katholieken mogen een schuurkerk bouwen op de plaats van de latere protestantse kerk aan de Kerkstraat.
1683	Graaf van Arberg bouwt een nieuwe kasteelpoort dicht bij de Veepoort. De familie woont zelden op het kasteel en bemoeit zich ook zelden met het stadsbestuur.
+-1700	De protestantse Latijnse school wordt opgeheven bij gebrek aan leerlingen.
1730	Bouw eerste raadhuis van Stiphout op de Lindenberg, nu de Dorpstraat.
1736	3000 inwoners
1740	Een hele strenge winter. Veel wevers in Helmond werken via commissionairs voor Haarlemse kooplieden. Ze zijn daardoor volledig afhankelijk van wat in Haarlem besloten wordt. De verdiensten zijn mede daarom karig. Van hun dagloon kunnen ze amper 1 brood kopen. Ambachtsgilden helpen dan door gratis brood te bakken.
1772	Jan Anthonie van der Bruggen koopt het vervallen kasteel Croy. Zijn broer Joan koopt het in 1778 van hem over en bouwt een nieuwe stenen brug over de gracht en verfraait de tuin en het interieur. Hij begint schapen te fokken. De laatste van de Brugghen is freule Constantia. Na haar dood in 1873 wordt het kasteel een bejaardenhuis.
1778	De heer van Helmond, jonkheer Nicolas Antoine van Arberg, verliest zijn heerlijke rechten, de hoge jurisdictie en de daarbij horende (nog maar minimale) inkomsten in Helmond. In feite zijn die zelfs al in 1658 afgelost. Hij heeft verder niets met het kasteel, woont er nooit, en besluit de heerlijkheid daarom te verkopen.
1781	Muntmeester Carel Frederik Wesselman koopt de heerlijkheid Helmond met het vervallen kasteel van de laatste adellijke familie van Arberg. Hij is de eerste protestantse kasteelheer. Hij gaat in tegenstelling tot zijn voorgangers weer op het kasteel wonen en herstelt oude lang vergeten rechten en veroordeelt overtreders van die rechten streng. Hij laat ook op ze schieten. Hij benoemt alleen protestantse schepenen en benoemt zijn broer tot schout. Hij voert een schrikbewind en veroorzaakt mede daardoor een opstand van de Patriotten. Als reactie benoemt hij alsnog 3 katholieke schepenen. De leiders van de patriotten zijn advocaat Henricus van Moorsel en arts en schepen Petrus Franciscus Guljé. Hun tegenhangers zijn de Prinsgezinden die stadhouder Willem V blijven steunen. Wesselman is slavenhandelaar en vrouwenhandelaar. Hij laat een van zijn schepen afbeelden als windvaan op een van de kasteeltorens.
1785	Wesselman verliest een rechtszaak waardoor de Patriotten 3 katholieke schepenen mogen benoemen in het stadsbestuur.
1787	Koning Frederik Willem II van Pruissen valt Brabant binnen omdat zijn dochter Wilhelmina van Pruissen door patriotten is tegengehouden bij Goejanverwellesluis. Het is ook een poging om de patriotten te verdrijven en de oude adellijke rechten te herstellen. Wesselman herstelt zijn rechten in Helmond en ontslaat de 3 katholieke schepenen in 1789 weer.
1789	Helmondse wevers proberen zich los te maken van Haarlem en beginnen eigen weverijen. De eersten zijn Raymakers, Swinkels en Bogaers. In die laatste neemt ook de kasteelheer deel. Helmondse wevers krijgen het iets beter maar velen blijven in tamelijke armoede leven terwijl de fabrikanten steenrijk worden.
1789	De Ameidepoort en de Binderpoort worden verkocht en gesloopt. De stadswallen zijn al vanaf eind 17^e eeuw onbruikbaar en grotendeels verdwenen.
1794	In het kielzog vd Franse Revolutie in 1789 bevrijdt een frans leger o.l.v. Pichegru Nederland. Op 18 september bevrijden ze Helmond en herstellen de Patriotten hun eisen en begint de Nieuwe Tijd. Stadhouder Willem V vlucht naar Engeland. in Helmond wordt de eerste gemeenteraad geïnstalleerd met alleen katholieken en patriotten.
1795-1806	Oprichting van de Bataafse Republiek in de Noordelijke Nederlanden. Ht Zuiden gaat behoren tot het Departement v.d. Nedermaas met Maastricht als hoofdstad als onderdeel van de Franse Republiek.
1796	De Helmonders Fransiscus Guljé en Petrus Verhoysen (advocaat) worden gekozen in de Nationale Vergadering die een grondwet gaat maken.
1797	Een nieuwe katholieke Latijnse school wordt geopend. De Norbertijn Hermanus Beugels is de eerste rector. De school verhuisd naar de Kerkstraat en blijft bestaan tot 1878
1798	Ambachtsgilden worden opgeheven in Helmond.
1798	De nieuwe democratische grondwet wordt aanvaard. Heerlijke rechten vervallen en daarmee ook de titel ‘Heer van Helmond’.
	Carel Frederik Wesselman richt zich vanaf nu op de ontginning van de vele heidevelden rondom Helmond. Dat vraagt veel mest die aangevoerd moet worden. Daarom wil hij de Aa weer beter bevaarbaar gaan maken.
1799	De Donkerpoort bestaat nog in zijn geheel, samen met een vd drie andere poorten. De kerk is vervallen en bewoners zijn veelal bedelaars.
1800	2500 inwoners (500 minder dan in 1736)
1800	De Lambertuskerk wordt weer katholiek. Na een broodnodige restauratie wordt de kerk in 1805 weer in gebruik genomen.
1805	Aanleg stadspomp in de Kerkstraat op de fundering van 2 grafzerken van het oude Lambertuskerk dat rond de kerk lag.
1806-1810	Nederland is als het Koninkrijk Nederland in het geheel onderdeel van het Franse keizerrijk. Koning is Lodewijk Napoleon, broer van keizer Napoleon Bonaparte.
1810	Antonie Spoorenberg opent in Helmond de eerste kruidenierswinkel.
1810	2416 inwoners (nog eens 84 minder dan in 1800)
1814	2900 inwoners
1814 / 1815	Napoleon Bonaparte wordt verslagen en vind zijn Waterloo.
1815	Tijdens het Congres van Wenen komt het koninkrijk der Nederlanden olv koning Willem I tot stand. Het bestaat uit Nederland, België en Luxemburg waardoor Helmond gunstig centraal komt te liggen. Carel Frederik II Wesselman wordt de eerste burgemeester van Helmond. Veel hervormingen worden weer teruggedraaid.
1815	2817 inwoners
1816	Helmond krijgt een nieuw stadswapen, afgeleid van het schepenzegel, dus met de oude helm en met een blauwe schildkleur. De kleur van Maria.
1817	De laatste restanten van de verdedigingswallen worden verkocht. Dat zijn de Hoogeindse poort en de Veepoort.
1820	2989 inwoners
1822	De Lambertuskerk krijgt een nieuw orgel omdat de protestanten hun eigen orgel meegenomen hebben. Het is een barokorgel uit 1772 gebouwd door Guillaume (Willem) Robusstelly voor de abdij van Averbode. Die abdij is door de Fransen in 1797 opgeheven. Tijdens de restauratie wordt het aantal sprekende registers uitgebreid van 38 naar 46.
1823-1826	Aanleg Zuid-Willemsvaart. Door toedoen van Carel Frederik Wesselman loopt dit kanaal midden over het kasteelterrein en dwars door Helmond. Economisch misschien goed maar voor de infrastructuur rampzalig.
1827	Gerard de Ruiter wordt aangesteld als gemeentelijke heel- en vroedmeester, belast met de armenpraktijk. Hij begint direct met het inenten van bewoners tegen de pokken. In 1866 sterven honderden mensen aan de cholera totdat hij ontdekt dat Jenever heilzaam werkt. Hij schrijft het als medicijn voor aan al zijn cholera patiënten waarna de meesten snel herstellen.
1830	België scheidt zich (zonder Limburg en Noord-Brabant) af van Nederland. Helmond moet wederom soldaten huisvesten, nu 2 compagnieën Amsterdamse schutters. Tot 1839 blijven Hollandse troepen in Noord-Brabant om te voorkomen dat ze zich aan zouden sluiten bij België. Dat deden ze omdat Noord-Brabant veel belastinggeld opleverde en weinig geld koste.
1830	Aanleg nieuwe begraafplaats buiten de stad aan de Molenstraat op de hoek met de Beelsstraat. Dat is bij wet verplicht geworden. De oude begraafplaats lag tot dan toe direct rond de Lambertuskerk. Vijftig jaar later ligt het kerkhof alweer binnen de stad en wordt een nieuwe begraafplaats aangelegd verder op in de Molenstraat voorbij de oude Landweer bij de Hervormde begraafplaats die daar 15 jaar eerder is aangelegd. Het kerkhof wordt gewijzigd van algemeen naar katholiek.
1832	3891 inwoners
1838	Zusters van Liefde uit Tilburg komen naar Helmond vestigen een klooster aan de Markt, het Sint-Aloysiusgesticht en beginnen katholiek onderwijs voor meisjes.
1840	4587 inwoners
1841	Carel Frederik II wordt in de adelstand verheven met de titel Jonkheer. Hij en zijn nakomelingen mogen zich voortaan Wesselman van Helmond noemen.
1843	Familie Fentener van Vlissingen vestigt een batik-textiel bedrijf in Helmond; de latere Vlisco.
1845	4818 inwoners
1847	Geboorte Willem Prinzen. Rijke en invloedrijke industrieel (margarine, textiel), gemeenteraadslid 1875-1911, lid Provinciale Staten 1890 en van 1890 tot 1913 lid 1^e Kamer.
1847	De oude Protestantse kerk aan de Kerkstraat wordt afgebroken nadat stormen de kerk onherstelbaar beschadigd hebben. In 1848 wordt op dezelfde plek de nieuwe Hervormde kerk in neogotische stijl gebouwd. In 1963 is de laatste dienst. Tot 1983 zit er de Gemeentelijke Archiefdienst. Daarna zitten er diverse ondernemers. De kerk heeft een prachtig rond interieur.
1848	Grondwetswijziging door Thorbecke waarbij de burgemeester minder macht en de gemeenteraad meer macht krijgt. Deze wet maakt van steden en dorpen gemeentes. In Helmond blijft de gemeenteraad zetelen in het oude stadhuis (met balkon) op de Markt.
1848	4800 inwoners?
1850	5156 inwoners
1850	Oprichting harmonieorkest Phileutonia in hotel hof van Holland aan de weg op de Heuvel.
1853	Volksopstand in Helmond door de toenemende armoede. Katholieke fabrikanten hebben de lonen verlaagd. Protestantse willen die juist verhogen om de armen te helpen. Dat valt niet in goede aarde en er ontstaan onlusten. De burgemeester hersteld de orde door aanstichters (arme burgers) tot zware gevangenisstraffen te veroordelen.
1853	Geboorte August Sassen in Helmond. Als 26 jarige krijgt hij de taak om het gemeentearchief te ordenen. Hij gaat oude bronnen publiceren en geeft een geschiedenistijdschrift uit. Hij bouwt een nieuwe woning in oude stijl met trapgevel aan de Steenweg.
1855	5585 inwoners
1857	De Oude Lambertuskerk (1455) wordt afgebroken en ter plekke wordt een nieuwe, grotere en hogere opgetrokken met behoud van een deel van de oude toren. Architect is Theo Molkenboer. Het is een vd eerste neogotische kerken in Nederland.
	De armoede is nog steeds groot in Helmond. Tot overmaat van ramp mislukt de aardappeloogst, waardoor dit volksvoedsel bij uitstek onbetaalbaar wordt. Het Sint-Vincentius wordt opgericht door vermogende katholieken om de armenzorg te ondersteunen. Zij richten een bedelingshuis op.
1860	5934 inwoners.
1861	In 1861 komt er een gasfabriek in bedrijf, bij de haven. Vanuit deze productielocatie wordt in de loop der tijd een steeds uitgebreider gasleidingnet aangelegd.
1860-1930	Mede door opkomst van protestantse fabrikanten van buiten Helmond ontstaat er een economische bloeiperiode in de textielnijverheid en metaalindustrie in Helmond. Ook de levensmiddelenbranche vestigt zich in Helmond met een cacao- en margarinefabriek en de EDAH. De stoommachine doet in 1870 zijn intrede in Helmond. De sterk vervuilende fabrieken vestigen zich veelal midden in de stad aan het kanaal en de spoorlijn. Tot midden jaren 1960 heeft de stad daardoor een grauw, armoedig aanzicht. De scholing en de lonen zijn in Helmond ook lager dan elders. De kapitale villa’s in aparte lommerrijke wijken aan de rand van de stad zijn echter minstens net zo groot en luxe als elders. Door het (bewust) gebrek aan goed geschoold personeel zijn er geen vakbondsleden en dus ook geen stakingen in Helmond. De katholieke geestelijkheid, vaak leden uit fabrikantenfamilies, houdt de mensen ook vroom.
1861	Helmond krijgt een gasfabriek aan de Insteekhaven met een leidingnetwerk naar de omliggende huizen.
1862	Frans van Hoeck opent in het huis met de Lutz op de Markt de eerste apotheek in Helmond. De apotheek blijft bestaan tot 1978.
1863	Nieuwe onderwijswet door Thorbecke waarbij een nieuw schooltype wordt geïntroduceerd: de HBS. In 1866 krijgt Helmond als een v.d. eerste gemeenten een Rijks-HBS aan de Molenstraat. Door hevig verzet van de katholieke geestelijkheid wordt het de ‘Koi-slook’ genoemd omdat jongens en meisjes bij elkaar in dezelfde klas zetten.
1865	6660 inwoners
1866	Jan Willem van Bokhoven wordt de nieuwe veldwachter in Helmond. Zijn bijnaam is Jan de Bok. Hij is fameus om zijn lange baard. In 1880 wordt hij ontslagen omdat hij het niet zo nauw neemt, brutaal is en omdat hij te veel drinkt.
1866	Cholera epidemie in Helmond. Afstand houden is verplicht. Groepsvorming is verboden. Er sterven in Helmond 196 personen aan de ziekte. De ziekte wordt mogelijk veroorzaakt door slecht functionerende en verontreinigde stadspompen. Er worden nieuwe pompen geïnstalleerd in de Molenstraat en op het Groenewoud. In 1888 volgt een nieuwe pomp in de Kerkstraat. .
1866	Opening spoorlijn Rotterdam, Eindhoven, Helmond, Venlo. Opnieuw een economische vooruitgang maar desastreus voor de infrastructuur in Helmond. De trein (het vuurmonster genoemd) rijdt 30km per uur waardoor de tijdsduur naar Eindhoven gehalveerd wordt tot 30 minuten. Er zijn geen openingsfestiviteiten tgv de Cholera-epidemie. 1882 wordt de spoorlijn verdubbeld en worden de feesten alsnog georganiseerd.
1870	6996 of 7219 inwoners (nog uitzoeken welk getal klopt, bronnen verschillen)
1871	Firma Begeman begint als ijzergieterij aan de Kanaaldijk tegenover het kasteel
1873	Freules Constance van der Brugghen overlijdt en maakt van haar kasteel Croy een bejaardenhuis. Dat blijft het tot 1976.
1875	6996 of 7219 inwoners (nog uitzoeken welk getal klopt, bronnen verschillen)
1876	Margarinefabriek van Prinzen van Glabbeek aan de Ameidewal. In 1905 wordt het bedrijf overgeplaatst naar Rotterdam. Het is dan onderdeel van de firma Jurgens.
1880	7525 inwoners
1880	In 1880 komen de broeders van Maastrichtnaar Helmond, om op de huidige Zuid-Koninginnewal, toen De Wal geheten, een katholieke jongensschool te beginnen. De wal wordt daarna Broederwal genoemd. Theodorik Spierings heeft in 1873 op eigen kosten de school laten bouwen maar kan aanvankelijk geen kloosterorde vinden die hier les wil komen geven aan jongens.
1880	Een van de populairste herbergen is het café van Dirk Berkers aan het Binderseind. Deze heeft een grote muziektuin met kiosk. Ook is er een beugelbaan en heeft de handboogschutterij hier een baan. Voor het café staan Lindebomen. Later zit hier café de Binderpoort en het NKV- gebouw?.
1881	Peter de Louw begint het ‘Nieuwsblad van de week’, als concurrent van de krant ‘de Zuidwillemsvaart’. In 1904 wordt Jos van wel redacteur. Hij maakt het tot spreekbuis van zijn christelijke-sociale ideeën en ageert tegen de behoudende fabrikanten en de geestelijkheid in Helmond. Jos van wel woont op het Binderseind waar hij een ijzerwarenwinkel heeft.
1882	Bouw Sint-Trudokerk in Stiphout in neogotische stijl. Architect is H.J. van Tulder.
1883	Oprichting van een tweede fanfare, het fabrieksmuziekcorps van de machinefabriek Begeman. Vanaf 1900 is het corps zelfstandig en veranderd de naam in HMC: Helmonds Muziek Corps. In 1905 wordt het NS toevoeging van houtblazers een harmonie.
1883	In 1883 komt een stoomtramverbinding van Helmond naar ‘s-Hertogenbosch gereed. De tram wordt de ‘Goede Moordenaar’ genoemd. De tocht naar Den Bosch duurt dan nog maar 3 uur en 40 minuten. In 1906 komt er ook een stoomtramlijnen vanuit Eindhoven via Helmond naar Asten. In 1935 wordt de stoomtram door autobussen vervangen.
1883	8000 inwoners
1884	Na verbreding van het kanaal en de aanleg van een kade wordt de oude haven gedempt waardoor het Havenplein ontstaat. De kade blijft in gebruik tot 1963.
1884	De bliksem slaat in bij de Oude Toren in Stiphout waardoor alles verbrand en de toren een ruïne wordt. De bijhorend koor is al in 1823 gesloopt.
1885	8259 inwoners
1887	Gereformeerde kerk scheidt zich af van Hervormde kerk en gebruikt eerst een gebouw aan de Weg op de Heuvel. 1899 bouwen ze een decoratief kerkje aan de Kromme Steenweg. Architect de Vries?. Blijft in gebruik tot 1961. In 1981 werd het kerkje afgebroken.
1889	In de Kerkstraat (later Kerkstraat-Zuid) begint smid Jos van der. Meulen een smederij, de latere eerste autogarage van Helmond, EHAC van der Meulen Ansems. Eerste Helmondse Automobiel Centrale. In 1990 verkoopt hij hier de eerste fietsen in Helmond. Voordien was hier de oude Hoef-, Grof- en Kachelsmederij van Ingenhaeff.
1890	9351 inwoners
1890-1891	Heel strenge winter. Het vriest van eind November tot eind Januari. Varen is onmogelijk. Er komen grote tekorten aan eten en olie en gas. Veel mensen zitten in de avond in het donker en leiden honger. Eind Januari krijgen de armen gratis eten en olie.
1892	Bouw nieuw postkantoor aan de Watermolenwal. Opvolger van klein postkantoor aan de Wiel.
1894	Bouw klooster Kapucijners aan de Molenstraat in de voormalige tuin Vredelust. De Paterskerk diende als bijkerk voor de volle Lambertuskerk.
1895	10.621 inwoners
1895	Bouw Cacaofabriek. In 1935 gesloten.
1896	Eerste werkliedenvereniging RKWV, geleid door geestelijken uit fabrikantenfamilie. Het gebouw, de Binderpoort genoemd, staat aan het Binderseind. Dat wordt later het NKV-gebouw waar veel activiteiten worden georganiseerd voor leden. Voorheen lag hier de Muziektuin van Berkers?

1897	Bouw Sint-Lucia kerk in Mierlo-Hout. Architect Casper Fransen. Wordt in 1897 gekozen tot mooiste dorpskerk.
1898	Eerste auto, waarschijnlijk een Benz, in Helmond, bestuurd door smid Jos van der Meulen.
1898	Bouw eerste waterpompstation aan de Bakelse Dijk. Helmond krijgt een waterleidingnet als vervanging voor de stadspompen. Op de Waard wordt een watertoren gebouwd die voor de benodigde druk moet zorgen. In 1898 begint men met de aanleg van de waterleiding, waartoe een stoompompstation in de Bakelse bossen moest worden gebouwd. De watertorenstort echter in op 19 februari 1899 toen men het reservoir vulde. De stadspompen zijn verdwenen dus er wordt snel een nieuwe gebouwd. Die is eind dat jaar klaar. Deze watertoren staat er nog steeds.
1899	In 1899 wordt de parochie Helmond gesplitst en de nieuwe parochie van het Heilig Hart van Jezus krijgt eveneens een kerk, ontworpen door Pierre Cuypers. Deze stond in de Veestraat en wordt in 1955 gesloopt. Officieel omdat de boktor in het hout is aangetroffen. Officieus omdat de kerk te veel bezoekers trok en de Lambertuskerk steeds leger werd. Op deze plaats komt het warenhuis van Vroom & Dreesman.
1899	Oprichting voetbalvereniging HVV op de Houtsdonk.
1899	Eerste bioscoop van Fransen aan de Binderstraat (nu Marktstraat). In 1914 wordt deze bioscoop vervangen door bioscoop Scala aan de Steenweg. Scala blijft als bioscoop bestaan toto 1969. De gevel is bewaard gebleven.
1899	Hendrik Ouwerling wordt redacteur van de tot dan toe gezagsgetrouwe, impopulaire krant de Zuid-Willemsvaart. Hij is vrijzinnig liberaal en schrijft naast interessante historische artikelen ook vaak kritisch over de misstanden en het wanbeleid van bestuurders in Helmond. De krant krijgt daardoor veel nieuwe abonnees en wordt een belangrijke factor in de politiek. In 1922 stopt hij. Mac van Poll volgt hem op.
1900-1913	In Helmond worden 4 houten wielerbanen gebouwd, omdat wedstrijden op de weg verboden worden. De oudste ligt achter de Mierloseweg. De bekendste (Roxs) ligt ook aan deze weg. Een grote baan ligt bij het Willem Prinzenplein.
1900	12.000 inwoners
1900	Jacob Ebben neemt de kruidenierszaak van Gustaf Schulte op de hoek van de Markt en de Ameidestraat over. Hij begint daar samen met Damen, Aukes en Hettema een inkoopcombinatie die vanaf 1910 uitgroeit tot het grootwinkelbedrijf EDAH.
1900	Helmond is een kermisstad. Een grootste kermis vind vanaf 29 juni, het feest van Petrus en Paulus, plaats op het Binderseind. Tijdens de Bindersekermis worden de huizen aan het grote plein versierd met gekleurde touwen
1900	De zusters Clarissen stichten een klooster aan de Molenstraat bij het kerkhof. Het zijn slotzusters, die zelden buiten het klooster komen. In 1982 verlaten de laatste 6 zusters het klooster. Voor wie worst bracht werd gebeden dat ze goed weer zouden hebben tijdens een activiteit.
1900	In veel fabrieken in Helmond werken ook jongens van 12 jaar en jonge vrouwen die vaak 11 uur per dag moeten werken voor een nog lager loon dan dat de mannen krijgen. Er heerst nog steeds armoede. De fabrikanten bouwen eenvoudige huurhuizen voor hun werknemers. De straten zien er echter grauw en troosteloos uit. Een schril kontdraaiers met de ‘Herenbult’ aan de andere kant van het kanaal.
1902-1904	Omdat de oude stadsgracht een stinkend riool is geworden wordt deze overkluisd en verdwijnt deze onder de grond. De rivier de Ameide verdwijnt zo ook grotendeels onder de grond.
1902	Aan de Molenstraat wordt een gasthuis gebouwd door de zusters van liefde van het Aloysiusklooster Markt. Het Sint-Anthonius gasthuis is tot 1956 het officiële ziekenhuis van Helmond. In 1975 wordt het (jawel) afgebroken.
1902	De eerste vakbond die een afdeling krijgt in Helmond is de textielindustrie). Nu volgen andere vakbonden ook snel na elkaar.
1903	De eerste fabrieksstaking in Helmond bij weverij Sanders & Swane.
1911	De eerste arbeider wordt gekozen in de gemeenteraad van Helmond.
1911	De eerste ambachtsschool op de Weg op de Heuvel op initiatief van de families van Vlissingen, Kam en Swinkels.
1912	Bouw Peapark door fabrikant Piet de Wit. De enorme villa met een prachtige Franse tuin er omheen was ook bekend als het Frans Kasteel. Het werd in1926 verkocht aan de concurrerende fabrikant van Thiel die het direct liet slopen. In het Jan Visserpark liggen nog imposante resten van de fundering. Van het puin is een nabij gelegen weg verhard.
1912	16.139 inwoners
1914	18.000 inwoners.
1915	17.000 inwoners
1917	Jac Heeren vermeldt dat in 1917 “bij het graven van de fundamenten van den grooten schoorsteen dier fabriek (Carp) is men enkele meters onder den beganen grond gestooten op een zware houten balklaag, die allerwaarschijnlijkst een deel van dit oude gebouw heeft uitgemaakt”. Bij de opgravingen in de jaren 80 bleek dat Heeren inderdaad gelijk had.
1920	19.000 inwoners. 3650 woningen. (een toename van 3250 woningen vanaf 1500)
1921	De freule Wesselman van Helmond verkoopt het kasteel aan de gemeente. Op het laatste moment verkoopt ze de prachtige tuin met vijver achter het kasteel aan de familie van Vlissingen die er een fabriekshal op aanleggen.
1923	Toen de restauratie van het kasteel zijn eindpunt naderde werd ook de omgeving aangepakt. Daarvoor werd de tuin voor drie maanden gesloten. Het koetshuis en de stallen werden afgebroken waardoor de zeventiende-eeuwse wachttorens vrij kwamen te staan. Ook de houten brug werd afgebroken en vervangen door een vaste stenen brug die met lage muurtjes werd verbonden met de wachttorens. Hierdoor ontstond een ruim voorplein. Alles gebeurde naar de plannen van de bekende tuinarchitect Leonard Springer uit Haarlem.
1925	22.00 inwoners. 5250 woningen (een toename van 1600 in 5 jaar tijd)
1930	25.500 inwoners. 6500 woningen (een toename van 1250 in 5 jaar tijd)
1937	27.906 inwoners
1944	25 september 1944: Bevrijding. Einde Duitse bezetting.
1948	Op 24 mei 1948 wordt de eerste Heemkundekring in Helmond opgericht. Heemkundekring Peelland en omstreken. Later splitst Heemkundekring Bijsterveld zich hier vanaf. De huidige Heemkundekring Helmont is weer een fusie tussen beidden. 4x per jaar verschijnt het tijdschrift ‘Helmonds Heem’.
1950	36.000 inwoners
1950	Het industrieterrein Hoogeind wordt ontwikkeld. Eerste bedrijven vestigen zich daarna op het industrieterrein. In de jaren daarna breidt het industrieterrein zich verder uit richting Brouwhuis. Daarmee wordt de eeuwenoude structuur van het oudste gedeelte van Helmond grotendeels vernietigd. Ook omdat de oude aanleg volledig wordt losgelaten en enige herkenbaarheid vd oude situatie in feite zo goed als onmogelijk is geworden,
1953	De heemkundekring uit Helmond verenigd zich samen met 22 andere uit Noord-Brabant in de stichting Brabants Heem. In 2009 zijn er al 110 Heemkundekringen bij aangesloten.
1955	40.000 inwoners
1955	Sloop Heilig Hart kerk (architect Pierre Cuypers) in de Veestraat
	Aanleg industrieterrein Hoogeind met vernieling van de oudste woonkern van Helmond op de Heuvel en het Hoogeind. Een totale veronachtzaming van de oudste ontstaansgeschiedenis van Helmond. Archeologisch onderzoek vind niet plaats. Zelfs de oude wegenstructuur wordt grotendeels losgelaten. (Jonkers en Remmen)
1959	Sloop van het oude poortgebouw van het kasteel.
1965	46.000 inwoners
1966	Opening Traverse, de autoweg dwars door het oude centrum. De bijhorend Luchtbrug over het kanaal is een versperring tussen het kasteel en het oude centrum en loopt dwars door het oude wandelpark voor het kasteel. Jan Bungeners protesteert maar tevergeefs). De aanleg is een nieuwe aanslag op de toch al rampzalige infrastructuur in Helmond. Het is tevens een nieuwe aanslag op de nabije omgeving van het kasteel. Ook moet er wederom volop gesloopt worden in het oude stadshart van Helmond.
1968	Stiphout gaat op in de gemeente Helmond. Helmond krijgt er een 2^e middeleeuws kasteel bij.
1976-1989	Helmond groeistad. (Hans Gruiters)
1986	63.000 inwoners
1989	Het oudste huis op de hoek Markt 25 met het Ketsegengske (pand Sprengers) wordt gesloopt. Op die plek bleek een middeleeuwse houten boerderij uit de 1^e helft v.d. 13^e eeuw gestaan te hebben die doorliep voorbij de rooilijn met de huidige Markt. Bij de aanleg van de stad Helmond in de 14^e eeuw werd de Markt verbreed waarbij de oude boerderijen nog lang op de oorspronkelijke rooilijn bleven staan en dus uitstaken op de Markt, Cloesterstraat geheten. Het belangrijkste gilde in de stad was lange tijd het gilde van de teulieden, de boeren dus. In de 16^e eeuw werd een volledig nieuw grotendeels houtenpand opgericht. Hier zit dan een smederij in. In 1587 brand ook dit huis af. Dan wordt het een woonhuis. In de 17e eeuw wordt het Ketsegengske aangelegd. Het huis ligt dansen de Binderstraat. Pas later wordt dit gedeelte ook Markt genoemd. In die tijd worden de muren in steen opgetrokken en blijft het pand nagenoeg ongewijzigd tot aan de sloop.vanaf 1968 is het een winkel van Franciscus Sprengers.
1961-1986-1991	Het oudste huis van Helmond, de Valck op de hoek van Markt en Kerkstraat. Het Oudste huis van Helmond wordt in 1961,1986 en 1991 in delen gesloopt om er een moderne winkel te kunnen met appartementen te kunnen bouwen
1996	74.918 inwoners
1997	75.984 inwoners
1998	77.616 inwoners
1999	79.340 inwoners
2000	80.098 inwoners
2002	82.500 inwoners
2005	Vanaf 1989 blijft het aantal inwoners groeien, behalve in 2005. In dat jaar wordt het AZC gesloten.
2006	85.000 inwoners. 36.000 woningen.
2010	88.500 inwoners. 38.798 woningen (huishoudens)
2013	89.020 inwoner.
2016	90.104 inwoners
2017	90.609 inwoners
2018	90.911 inwoners. 39.797 woningen
2019	Het pand Oudt Peelandt wordt gesloopt. De sierlijke trapgevel met oude gevelsteen stamt uit 1903 maar de gevelsteen komt uit het kasteel het Blokhuis in Liesel en stamt uit 15xx. Dekstenen van de gevel komen waarschijnlijk ook uit de ruïne van het kasteel. De eigenaar van de ruïne (burgemeestersfamilie) was de zwager van de eigenaar van deze gevel; Gustaaf Schulte. Het geveltje is ontworpen en gebouwd door de gebroeders Lambert en Gerard de Vries.
2019	91.524 inwoners. 40.425 woningen
2020	92.4320 inwoners
2025	Verwachting 95.000 inwoners
2040	Verwachting 104.000 inwoners
PS	De inwoners aantallen zijn meestal gemeten aan het begin van het jaar.

Bronvermelding:
–          Monumenten in Nederland 1997 Ton Kappelhof, Chris Kolman, Ben Kooij, Ben Olde Meierink, Nelleke Reijs, Ronald Stenvert
–          Drieduizend jaar bewoningsgeschiedenis van oostelijk Noord-Brabant. Synthetiserend onderzoek naar locatiekeuze en bewoningsdynamiek tussen 1500 v.Chr. en 1500 n.Chr. op basis van archeologisch onderzoek in het Malta-tijdperk.
E.A.G. Ball & R. Jansen (red.) BAAC 2018.
–          Romeinen in Nederland – Wikipedia
–          Dynastie, land en identiteit in de late middeleeuwen – Gerard Arie Noordzij 1973
–          SRE – Catalogus Cultuurhistorische Inventarisatie Erfgoedkaart Geldrop-Mierlo
–          Een onbekende oorkonde uit 1222 betreffende Helmond – House of Horne
–          Kasteel van Helmond – House of Horne
–          Lijst van heren en vrouwen van Helmond – Wikipedia
–          Geschiedenis Helmond – oude parochiekerk in die Haghe
–          Geschiedenis Eindhoven – Stiphout 850 jaar
–          Meulenhof – Verdwenen Helmond – HelmondsHeem 20 – 2013
–          Geschiedenis van Helmond – Wim Boelhouwers
–          Noord-Brabantse plaatsnamen verklaard – Reeks Nederlandse plaatsnamen deel 10 Gerald van Berkel 2017
–          Henk Beijers – WNO Toponiemen 13
– Inventarisatie toponiemen Groot Bruheze – Voorlopige inventarisatie werd samengesteld door Marinus van den Elsen. Met dank aan Theo Meulendijks en Ludo Boeijen. Maart 2020
– https://www.geschiedenishelmond.nl/

Mario Kuijpers

Heemkundekring Helmond

2020-12