Plaatse – lijst (tabel)
De Plaatse.
Etymologie: Een Plaatse (plaetse) is een oud middeleeuws (1232) woord voor een vlakke binnenplaats, een plein. Het is verwant aan de woorden platea, Platz, place, platus, plat (vlak). Ook heeft het de betekenis van boerderij of hof (hofplaats) erf.
Vanaf 600 vind er mede door klimaatverandering, een ontvolking plaats in wat nu Brabant is.
Toen in de middeleeuwen, vanaf de 11e eeuw, de bewoning in onze regio weer toenam ontstonden de nieuwe nederzettingen als akkerdorpen aan doorgaande wegen (zandpaden), meestal bij een driesprong (dries). Zo’n driesprong vormt dan een driehoekig plein, gelegen op een hoger gelegen zandrug (donk). De weg splitst zich bij de donk om zo links en rechts om de donk heen verder te gaan richting andere nederzettingen en driesprongen.
Deze driehoekig pleintjes worden omringd door 1 of meerdere boerderijen met bijgebouwen.
Op zo’n pleintje groeit van oudsher vaak alleen maar gras (weiland) en er staan vaak oude bomen (meestal eiken, lindes of essen). Ook is er meestal een poel (bron, ven, weijer) aanwezig als drinkplaats voor het vee en als brandpunt.
Zo’n poel, een natuurlijke bron, is daardoor altijd voorzien van zuiver, helder water voor menselijk gebruik.
In de avond wordt het vee daar naar toe gebracht als veilig onderkomen tussen de gebouwen in. Overdag gaan ze dan weer naar de omliggende weilanden.
In Brabant wordt een dergelijk, vaak wat hoger gelegen pleintje, een Plaatse of Hofplaats genoemd.
De meeste Plaatse zijn in de vroege middeleeuwen ontstaan. Voor die tijd waren er al oudere nederzettingen, mogelijk ook in deze vorm. Deze waren door de lage bevolkingsdichtheid echter klein in aantal.
Een Plaatse kan ook aan een doorwaadbare plek in een rivier of beek ontstaan zijn. Zo’n Plaatse ligt dan vaak aan een eeuwenoude weg. Ook bij zo’n Plaatse is altijd een poel aanwezig.
Één boerderij (de Hofplaats) is de belangrijkste. Hieruit groeit in de vroege middeleeuwen soms een groter kasteel. De eerste christelijke houten kerken verschijnen, tegelijk met de meeste kastelen, ook aan deze ‘Plaatse’.
Vanaf de 13e eeuw worden nieuwe kerken ook elders opgericht en ontstaan grotere dorpen rondom deze kerken. Bij zo’n nieuwe kerk wordt een nieuw pleintje gevormd, de dorpsbrink. Deze nieuwe kerk ligt niet meer op de locatie van een oude Plaatse maar vaak nog wel op een leylijn. De nieuwe Brink heeft vaak geen natuurlijke poel meer en ook staan er geen bomen meer op. De vorm van een driehoek wordt ook regelmatig losgelaten. Veel brinken hebben een meer ovale vorm.
Soms werd de oude Plaatse bij latere uitbreidingen in het nieuwe dorp opgenomen. Daardoor zijn veel Plaatsen niet meer herkenbaar als zodanig of hooguit nog enigszins herkenbaar in het stratenpatroon.
Andere Plaatse zijn opgegaan in het landschap als weiland of verdwenen tijdens een ruilverkaveling. Gelukkig zijn er nog enkele Plaatse in bijna originele staat bewaard gebleven (zie lijst nrs 1a, 1b, 1c).
Het herkennen van deze oude Plaatsen is echter belangrijk om een goed beeld te krijgen van de ontstaansgeschiedenis van een stad of dorp.
De oude Plaatsen hebben ook een bijna vergeten historisch en cultureel belangrijke positie in het welzijn van mensen.
2021 02 04 / 2021 04 02
Mario Kuijpers
Heemkundekring Helmont
Hieronder volgt een lijst met waarschijnlijke en zekere Plaatse. Zowel verdwenen als (deels) nog bestaande Plaatse staan vermeld. De lijst pretendeert niet volledig te zijn. Het is hooguit een uitnodiging tot verder onderzoek of bezichtiging.
De lijst beoogd een inventarisatie te zijn van (mogelijke) Plaatse in de regio’s Peelland en de Kempen en omstreken.
Betekenis nummering achteraan:
= 1 In aanleg nog bestaand: 92x
1a-volledig 28x, 1b-grotendeels 25x, 1c-deels 39x.
= 2 In aanleg nog zichtbaar (plein, driesprong) 63x
= 3 Volledig verdwenen11x
= 4 Nieuwe Brink (vaak een kerkplein), geen Plaatse 22x
Onzeker (of het ooit een Plaatse is geweest) 18x
1540 Plaatse Helmond - kaart Jacob van Deventer
- Helmonde Binderseind – Lindt, hof de Plaats 2
- Helmond Haagje – Steenweg Mierloseweg 2
- Helmond Hoogeind – Zandstraat 3 onzeker
- Helmond – Brink de Markt 4
- Helmond – Kemenade de Braak 3
- Helmond – Tolpost de Bult 1c
- Helmond – Kruisschot 2 of 3
- Helmond – Duizeldonk 3 onzeker
- Helmond – Diepenbroek 1c onzeker
- Helmond – Oud Geremt 3
- Helmond – Rijpelberg 2 of 3
- Stiphout – Lindeberg 1c
- Stiphout – Geeneind 2 of 3
- Stiphout – Kruisschot 1b
- Stiphout – Strijp bij Croy 1b
- Mierlo-Hout – Apostelhuys 3
- Mierlo – Eikendreef 1a of Brink
- Mierlo – Heideschoor 2 onzeker
- Mierlo – Broek 1a
- Mierlo – Stepekolk 1c
- Mierlo – Loeswijk Bekelaar 2 of Brink
- Mierlo – Trimpert de Loop 1a
- Mierlo – Pastoor de Winterstraat (kerk) 1b
- Mierlo – Kerk pastorietuin 2 onzeker
- Aarle-Rixtel – Duivenakker Tempeliers / Malthezerhoeve 3
- Aarle-Rixtel – Kouwenberg 1a of Brink
- Aarle-Rixtel – Opstal 1a
- Aarle-Rixtel – Hoog Strijp 2
- Brouwhuis – Zeelenweg 1b
- Brouwhuis – Rietven 2
- Brouwhuis – Bruhezerdijk 2 onzeker
- Brouwhuis – Kloostereind 2
- Brouwhuis – Rijntjesdijk 2 onzeker
- Bakel – Wilbertdries 1b of Brink
- Bakel – Benthem Oude straat 1b
- Bakel – Overschot Oldert 2 onzeker
- Bakel – Zand 2
- Bakel – Esp Commandeurshof 2
- Milheeze – Hoberg Schutsboom 2 onzeker
- Vlierden – Schooteind 1c of Brink
- Vlierden – Voorste Beersdonk 2
- Vlierden – Belgeren Vogelenzang 2
- Vlierden – Baarschot Brink 4
- Groot Bruggen – Strijpen 2 onzeker
- Deurne – Merlenberg 2
- Deurne – Zeilberg 2 of Brink
- Deurne – Donschot 2
- Ommel – Hoge weg 3 onzeker
- Asten – Koningsplein 2
- Asten – Bernardplein 1c of Brink
- Asten – Ostade 2 onzeker
- Asten – Achterbosch 1a
- Heusden – Vorstermansplein Hooidries 1a
- Heusden – Behelp 2
- Lierop – Plaatse Hersel 1a
- Lierop – Plaatse Onder de Bomen 1a
- Lierop – Groenstraat 2
- Lierop – Plaatse Moorsel 1b
- Someren-heide – de Brink 4
- Someren – Kleine Speelheuvelplein 1b
- Someren – Heuvel Postel 1b
- Someren – Grote Speelheuvelplein / Wilhelminaplein 1c
- Someren-eind – Braamstraat 2
- Meijel – Donk Hagelkruisweg 1b
- Meijel – Bongerd 1b
- Mortel – Hoogen Aarle 2 onzeker
- Beek en Donk – Brink Heuvel 1a of Brink
- Gemert – de Haag 1a of Brink
- Gemert – Molenakkerstraat 2 onzeker
- Gemert – Oudestraat Heuvel 2
- Boekel – de Vlonder 2
- Boekel – Brink 4
- Veghel – Driehuizen 1a
- Veghel – Heiligt Logtenburgt 1a
- Veghel – de Bresser 2
- Liempde – Kaarpad 1c of Brink
- Liempde – Groot Duijfhuis 1c
- Esch – Leunisdijk 1c
- Boxtel – Lennisheuvel 1b
- Oirschot – Moleneind 1a
- Oirschot – Straten de Bollen 1b
- Oirschot – de Vier Uitersten 2
- Oirschot – Lieveld Boterwijk 1b
- Oisterwijk- Balsvoort Brinksdijk 1c of 2
- Sint-Oedenrode – Sloef Vogelenzang 1a
- Sint-Oedenrode – Jekschot 2 of 3
- Sint-Oedenrode – Wolfswinkel 1b
- Sint-Oedenrode – Vressel Mosbulten 1c
- Sint-Oedenrode – Schoor Hoogstraat 1c onzeker
- Sint-Oedenrode – Heuvel Borchgrave 3
- Sint-Oedenrode – de Coevering 1b
- Schijndel – de Coevering 1a
- Olland – Dorpsplein Brink 4
- Best – Hoge Vleut Broekdijk 2
- Best – Hoge Vleut Akkerweg 2
- Hooijdonk – Eikelkampen 1c
- Son – Markt 1c of Brink
- Lieshout – Achterbosch 2
- Lieshout – Heuvel 1c of Brink
- Gerwen – Heuvel 1c of Brink
- Gerwen – Rond de Linde Laar 2 of 3
- Gerwen – Hool Laar 1a
- Gerwen – Langlaar 2
- Gerwen – Alvershool 2
- Nuenen – Brink Park 1a of Brink
- Nuenen – Berg 1c
- Nederwetten – Hoekstraat 3
- Eindhoven – KoudenhovenTongelre 2
- Eindhoven – Biest Stratum 2
- Eindhoven- Catharinaplein Brink 4
- Veldhoven – Gewad 2
- Veldhoven – Half Mijl Toterfout 1c
- Zeelst – Heuvel Brink 4
- Oerle – ’t Stoom Brink 4
- Oerle – Hoogeind 2
- Zandoerle – Brink 4
- Wintelre – Dries 1b
- Wintelre – Bijsterveld 1c
- Vessem – Torenpad 1c of Brink
- Hoogeloon – de Hoef 1b of Brink
- Hoogeloon – Heieind 1a
- Hoogeloon – Hoofdstraat Brink 4
- Hapert – de Kuil de Wijer 1c
- Castreren – Hemelrijk 3
- Netersel – de Muilen 2 onzeker
- Lage Mierde – Mispeleind Brink 4
- Hoge Mierde – Kuilenrode 1c
- Diessen – Westerwijk Heuvel 2
- Hilvarenbeek – Vrijthof 1b of Brink
- Goirle – Frankische driehoek 2
- Lage Haghorst – Frankenstraat 2
- Sterksel – Ten Brakeweg 1a of Brink
- Sterksel – Heezerweg Brink 4
- Leende – Dorpstraat 1c of Brink
- Heeze – de Plaetse Rul 1a
- Heeze – Kreijel 1a
- Heeze – Strabrecht 1b of Brink
- Heeze – Plaatse Kruisboomweg 2 of 3
- Geldrop – de Zegge 2 of Brink
- Geldrop – Riel 1a
- Valkenswaard – Loon 1a
- Valkenswaard – Zeelberg 2
- Valkenswaard – Hoek 1b
- Waalre – Loon 1a
- Waalre – Markt Brink 4
- Leenderstrijp – Plaatse Kaetsveldje 1c
- Eersel – Schadewijk 1c
- Eersel – Hint Markt Brink 4
- Eersel – Dijk 1c
- Eersel – Stokkelen 2
- Eersel – Ker Quackelaer 1c
- Duizel – Hoef Groenstraat 2
- Duizel – Groenstraat Brink 4
- Bergeijk – Hof 1c
- Bergeijk – Kapelledries Weebosch 1c
- Hapert – de Weijer de Kuil 1c
- Luycksgestel – Rijt 2
- Riethoven – Dorpsplein Brink 4
- Riethoven – Elzerijs 1b
- Steensel – Kerkdreef Doornbocht 1b of Brink
- Knegsel – Schutsboom het Groen 1c
- Knegsel – Hoekdries 2
- Knegsel – Helenahoeve het Groen 1c
- Westerhoven – Heuvel Brink 4
- Schaft – Dorpstraat Brink 4
- Maarheeze – Vogelsberg 1a
- Maarheeze – het Laar 2
- Maarheeze – de Bult 2
- Soerendonk – Cranendonck 1a
- Soerendonk – Plaatse ’t Hool 1a
- Soerendonk – de Brink 4
- Soerendonk – Groenstraat 1b
- Soerendonk – Eikenschoor 2
- Budel – Berg 1c
- Budel – Keunenhoek 1c onzeker
- Budel – Schoordijk 1c onzeker
- Gastel – Cornelisplein Brink 4
- Weert – Aldenweert Laar 1c
- Weert – Altweert Klakstraat 1b
- Weert – Wijfelterbroekdijk 1c
- Weert – Driesveld 3
- Ospel – Heersel 2
- Venray – Spurkt 2
- Venray – Eindstraat (dubbel) 2
- America – Schiksedijk 2
- IJsselsteyn – Lovinckplein Brink 4
- Geysteren – Plaatse Voortweg 1c
- Geysteren – Dorpstraat Brink 4
