Corona en de pest
Een verhelderen artikel van Lia van Zalingen, oud-archivaris uit Helmond, over hoe Helmond in 1636, door een strenge quarantaine gecombineerd met een lockdown uiteindelijk de dodelijk pestepidemie onder de knie kreeg.
Ook toen bleken harde maatregelen uiteindelijk succesvol. In- en uitreizen van de stad mocht niet meer. Iedere mogelijke besmette persoon moest 6 weken thuis blijven op straffe van langdurige verbanning. Die quarantaine gold voor iedere zieke inclusief alle huisgenoten.
————-
Tot aan de 17e eeuw had iedere stad in de Republiek der Nederlanden een eigen beleid. Van landelijke regie was geen sprake. Dat leverde ook toen enorm veel problemen op wat weerstand opriep bij een deel van de bevolking. Men wilde het leven niet ontwrichten en probeerde de armen te helpen met voedselvoorziening. In het rijke Holland werd het belang van de handelaren voorop gesteld. Deze moesten ook in quarantaine buiten de stadspoort maar korter dan mensen in de stad. Vooral herbergiers hadden het moeilijk omdat mensen thuis bleven en er ook geen reizigers meer kwamen. Uiteindelijk werd de scheepvaart grotendeels stil gelegd omdat men had ontdekt dat die de pest meebrachten. Telkens als een schip uit een Arabisch gebied aankwam nam de ziekte weer toe.
De kooplui waren enorm tegen inperkingen van de handel. Ook toen was het zoeken naar een balans tussen economie en gezondheidszorg. Uiteindelijk moesten economische belangen tijdelijk naar de achtergrond om de besmettelijke ziekte definitief uit te bannen.
In Helmond heerste door de vele oorlogen die in Brabant werden uitgevochten al meer armoede dan in Holland. Daardoor was er in Helmond minder weerstand van handelaren tegen het afdwingen van strenge maatregelen.
Helmond was mede door de strenge langdurige quarantaine een van de eerste steden die de pestepidemie definitief tot stoppen bracht.
Er zijn overeenkomsten met de huidige pandemie. Wij denken dat de Coronapandemie iets nieuws is maar het is van alle tijden.
Allerlei besmettelijke ziektes zoals Cholera en Tyfus hielden de stad jarenlang in een greep. Vaak leek de ziekte na een tijdje onder controle om het jaar daarop in alle hevigheid terug te keren. Dat kon zo tot 10 jaar of langer aanhouden.
Het steeds terugkeren van besmettelijke ziektes leidde tot het zoeken naar preventieve maatregelen. Door verbetering van hygiëne maatregelen, zoals zuivere bronnen van drinkwater en aanleg van riolering werden bronnen van verspreiding weggenomen.
Maar als een ziekte uitgroeide tot een epidemie bleek alleen een langdurig afgedwongen contactbeperking tussen mensen effectief. Ook toen was er namelijk een kleine minderheid die zich niets van de maatregelen aantrok, zelfs niet als dat doden in eigen kringen tot gevolg had. Er lijkt in 2020 weinig veranderd op dat gebied.
In 1636 had die ongehoorzaamheid te maken met armoede. Men moest er op uit om voor eten te zorgen. Nu lijkt het juist meer uit luxe voort te komen. We blijven massaal winkelen en reizen.
Toentertijd werd het gevaar niet gezien. Zachte (nu intelligent genoemde) maatregelen werkten ook toen al niet. Het niet goed afdwingen van de afgesproken maatregelen hield de besmetting langdurig in stand, net als nu. Ook nu wordt het gevaar niet gezien.
Daarom is ook in 2020 hard ingrijpen nodig. Alle complottheorieën kunnen daarbij overboord. Deze pandemie is niets nieuws onder de zon. Het is van alle tijden. Alleen hebben we nu het vooruitzicht op een vaccin dat mogelijk er voor zorgt dat we niet jarenlang met quarantaine maatregelen opgescheept zitten.
De langdurige periodes van dodelijke ziektes en andere rampspoed werden vaak gevolgd door periodes van opbloeiende welvaart. De mensen zagen in dat verandering nodig was om nieuwe rampspoed te voorkomen. Die drang tot verandering werkte dan ook inventieve verbeteringen in de hand. Dat had een toename van het plaatselijke werkgelegenheid maar ook een toename van saamhorigheid tot gevolg.
Ook aan de huidige pandemie komt een einde. Laten we er daarna samen de schouders onder zetten om herhaling te voorkomen door de nodige veranderingen in leefwijze aan te brengen. Dat zijn vaak in eerste instantie ingrijpende maatregelen maar niets is zo goed in staat tot ingrijpende verandering als de mens. Want die heeft de intelligentie om in te zien dat het nodig is. Opdat ook de oorzaken van deze pandemie worden weggenomen. Samen staan we sterk.
Bronnen:
Deels overgenomen van: Brabants Erfgoed – de Pestepidemie in Helmond in 1636
Mario Kuijpers
2020-12
