Huys Oudt Peelandt

Huys Oudt Peelandt

0 0
Read Time:16 Minute, 36 Second

Gaat het dan echt gebeuren? De sloop van deze zeldzame neobarok trapgevel van het oude pand Oud Phileutonia / Oudt Peelandt in de Ameidestraat. Ontworpen én gebouwd door de bekende Helmondse architect Lambert de Vries. De hekken zijn geplaatst…Het zal toch niet!!!

Dat was mijn noodkreet eind 2018.

Helaas was de gevel niet meer te redden door de inwoners. Maart 2019 werd de gevel gesloopt met toestemming van de gemeente. Een toestemming die achteraf gezien te vlug en onterecht was afgegeven. De gemeente belooft beterschap in de toekomst.


Deze gevel was een neobarok meesterwerk van Lambert de Vries, een van Helmonds meest actieve en geliefde architecten. Veel van zijn fraaie bouwsels staan op monumentenlijsten. Omdat nooit enig fatsoenlijk onderzoek is gedaan naar deze gevel was onbekend dat Lambert de Vries de architect én bouwer is van deze bijzondere gevel. Het werd onterecht aangezien voor een ‘nepgevel’, mede door de neo-stijl. De Neo-barokstijl  is echter zeker geen nep, maar vaak juist sierlijk en van hoge culturele waarde. Iets waar mensen graag naar omhoogkijken als ze er aan voorbij komen. Het is teleurstellend dat dergelijke desinteresse niet alsnog recht gezet kon worden door de gevel alsnog (met urgentie) op een monumentenlijst te zetten. Het zou toch zeker een kleine moeite zijn geweest om deze zeldzaam waardevolle gevel op te nemen in een nieuwe gevel. Dat verhoogd mijns inziens de acceptatie en de waarde van ieder nieuw pand op die plaats. De interessante geschiedenis van dit oude pand op de plaats van de stadspoort kan dan gewoon vertelt blijven worden waarbij iedereen vol bewondering omhoog zal kijken en wijzen naar de fraaie details in de gevel. De zeldzame gevelsteen uit 1574 (een van de weinige die de beeldenstorm overleefd heeft) komt uit het Blokhuis van Liessel.

Onderstaande brief verduidelijkt waarom behouden van deze gevel zó gewenst was.

Geacht raadslid gemeente Helmond,
In Helmond staat een unieke gevel aan de Ameidestraat op de nominatie om gesloopt te worden. Het unieke is gelegen in meerdere feiten:

  1. Het is een voor Helmond zeldzame trapgevel in neobarok-stijl uit de periode 1898-1910. De gevel is fraai symmetrisch versierd met unieke ornamenten zoals een eeuwenoude wapensteen van het voormalige Blokhuis in Liessel, die in horizontale lijn door middel van halfronde boogfriezen (korfbogen) verbonden is met twee sierlijke halfronde bijhorende ornamenten. De ornamenten zijn net als de wapensteen gemaakt uit dezelfde witte natuursteen. Boven de vier glas-in-loodramen met kruiskozijnen bevind zich ook telkens een korfboog. Wat lager bevinden zich drie kleine boogfriezen. Deze worden ondersteund door 2 houten kragen (consoles) die verwerkt zijn in een houten gevel pui met daarin vermeld ‘Oudt Peelandt’. De trapgevel is verder uitbundig versierd met maar liefst negen stijlvolle ijzeren muurankers, glas in lood ramen, houten luiken (blinden) met rood geel zandlopermotief en vijf kleinere boogfriezen boven in de trapgevel. De gevel loopt, geheel volgens de stijlregels van de barok steeds smaller naar boven toe in de vorm van een uiterst fraaie trapgevel. Boven op de trapgevel staat een vaantje. De stenen van de gevel hebben een oud formaat en uiterlijk. De oorspronkelijke gevel pui met deur en kozijn met glas in lood ramen heeft een drietal kleinere ronde motieven in de vorm van een Tempelierskruis. Op foto’s uit 1920 en 1937 is de gevel duidelijk te zien. De Neobarok is een sierlijke bouwstijl van 1875-1925 die in Nederland weinig is toegepast. In Helmond vinden we slechts enkele voorbeelden hiervan. De trapgevel in de Ameidestraat is een voor Helmond zeldzaam mooi voorbeeld.
  2. In de gevel zijn vier unieke gevelstenen ingebouwd, waaronder een wapensteen uit 1574 met daarop de kwartierstaat van Hendricus van Eijck, kasteelheer van het Blokhuis in Liessel. Kleinzoon Hendrik van Doerne is schepen (wethouder) in Helmond. Bewoners van het Blokhuis hebben veelal een sterke binding met Helmond. De familielijn van de eigenaren van het Blokhuis loopt door bij de eigenaren van het pand aan de Ameidestraat 3. Dat is een van de redenen dat de gevelstenen na de definitieve afbraak rond 1896 naar Helmond worden gebracht.
  3. De wapensteen is verder een zeldzaamheid omdat deze in 1566, als een van de weinige ‘beelden’, op miraculeuze wijze de beeldenstorm in Noord- Brabant heeft overleeft.
  4. De neobarok gevel is ontworpen door de bekende Helmondse architect Lambert de Vries (1875-1939) en heeft alle kenmerken van zijn bouwstijl. Waarschijnlijk is het een van zijn vroegste ontwerpen, waarop hij zijn naam en faam verder heeft uitgebouwd. Lambert heeft een grote stempel gedrukt op de architectuur in Helmond van voor WOII. Veel van zijn gebouwen staan op de nationale- en gemeentelijke monumentenlijst. Denk hierbij aan de Mariaschool, de Mariakerk (Speelhuis), de Uilenburcht, ‘t Baken, Carolus Borromeus college, neobarokgevels aan de Kromme Steenweg en buiten Helmond aan vele kerken en de restauratie van het kasteel van Asten. Lambert was o.a. vicepresident van Phileutonia.
  5. De stadshistoricus vermoed dat dit de locatie is van een van de vier stadspoorten van Helmond: de Ameidepoort. Via deze poort loopt in die tijd de weg van Helmond naar Deurne en Liessel. Deze Meypoort is rond 1817 gesloopt. Rond 1832 is hier aan de Ameidestraat een nieuwe herberg gebouwd door Adriaan Corstiaans, gerelateerd aan de familie van de Mortel / Spoorenberg. Tijdens het archeologisch onderzoek dat direct na de sloop plaats vond zijn inderdaad middeleeuwse bouwsporen gevonden. Of dit ook van de stadspoort is zal vervolgonderzoek uitwijzen.
  6. Deze gevel is mogelijk een replica (herbouw) van een gevel van het kasteel van Liessel (het Blokhuis). De gebruikte oude stenen en de vier oude ornamenten wijzen hierop. Daarmee is de gevel de opvolger van het voormalige kasteel van Liessel en min of meer de gevel van een stadskasteeltje. Helaas zal dit waarschijnlijk bij een vermoeden blijven.
  7. Restanten van het Blokhuis met daarin de gevelstenen, zijn in 1896 nog getekend door historicus A.F. van Beurden en weergegeven in het tijdschrift Taxandria. Daarna zijn de gevelstenen tussen 1896 en 1910 via de Deurnese burgemeestersfamilie van de Mortel en de Helmondse ondernemersfamilie Spoorenberg naar Helmond gebracht. Gustaaf Schulte, schoonbroer van Jacobus Spoorenberg III opent hier een fraai winkelpand aan de Ameidewal. Aan de Ameidestraat laat hij een nieuwe gevel maken als ingang naar het koffiehuis. Het pand heeft van begin af aan (1832) een horecafunctie gehad en heeft dat onder de naam ‘Oudt-Phileutonia’ en ‘Oudt-Peelandt’ (vanaf 1898 / 1910) ook vele jaren daarna behouden. Die horecafunctie kan het pand weer terugkrijgen door het op te nemen in de nieuwbouw op de huidige locatie, waarbij dan wel de gevel meer prominent en beter zichtbaar in de nieuwbouw geplaatst dient te worden dan dat gedaan is in de huidige situatie. Pas dán is ook te begrijpen waarom B&W graag vast wil houden aan het behoud van de rooilijn. De gevel heeft dan min of meer als het ware nog de functie van poortgebouw van de oude binnenstad van Helmond.

De inwoners van Helmond zijn in grote getale (rond de 80%) vóór behoud van de gevel op deze unieke locatie.Laat ik als wens voor 2019 uitspreken dat we ons gezamenlijk als inwoners van Helmond inzetten voor het behoudt van een de weinige historische gebouwen die Helmonds nog rijk is. Daarbij spreek ik ook het verlangen uit dat betrokken instanties bereid zijn om indien nodig een aanzet tot crowdfunding op te zetten én er aan deel te nemen zodat het benodigde bedrag voor behoud ook probleemloos bij elkaar gebracht kan worden.

۝M۝K۝ 30-11-2018

Website: https://dutchcastles.blogspot.com Daar zijn de bijhorende foto’s en de tekst van het originele onderzoek te zien.

Het is om meerdere redenen gerechtvaardigd om de 4 gevelstenen uit het pand Ameidestraat 3 te Helmond, genaamd Oudt Peelandt te bewaren.

  1. De gevelstenen die uit natuursteen gehouwen werden, zijn afkomstig uit het voormalig kasteel het Blokhuis te Liessel. De oorsprong van de geschiedenis van het Blokhuis in Liessel ligt in de 14e eeuw bij familie van Bruheze (van Horne) uit Helmond.
  2. Latere eigenaren van het Blokhuis waren lange tijd leden van de familie van Doerne (1516-1657), die onder andere ook borgemeester (financiën) waren in Helmond. 
  3. Laatste eigenaren van het Blokhuis (slotje Peelland) waren ook Helmondse families of families met Helmondse wortels, zoals de familie van Cuijlenburg van het Apostelhuis (vanaf 1768), onder andere borgemeester in Deurne en vanaf 1820 de burgemeester-familie van de Mortel. De laatste eigenaar was de erfdochter Helena van de Mortel (vanaf 1895), getrouwd met Jacob Spoorenberg II uit Helmond. 
  4. Hun schoonzoon Jacob Spoorenberg III schonk de laatste resten van het slotje, inclusief muurankers en gevelstenen aan zijn zwager Gustaaf Schulte. Diens prachtige winkel aan de Ameidewal was in 1910 afgebrand met grote schade aan de gevel in de Ameidestraat. 
  5. De rijke familie van de Spoorenberg liet de trapgevel bouwen door de bekende Helmondse architect Lambert de Vries, die later vele monumentale panden bouwde in Helmond. Lambert koos er voor om de gevelstenen in een neobarok gevel in te bouwen. De Neobarok is een sierlijke bouwstijl van 1875-1925 die in Nederland weinig is toegepast. Mogelijk komen ze uit een identieke barok gevel van het Blokhuis. De rijke Everard van Doerne liet dit kasteel  na afloop van de 80-jarige oorlog (1748), de tijd van de Barok, fraai restaureren, net zoals hij deed bij zijn andere kastelen in Asten en Deurne.
  6. Zo kwam Oudt Peelandt tot stand als opvolger van de herberg Oudt Phileutonia uit 1832. Oudt Phileutonia is in 1832 gebouwd door Adriaan Corstiaans, ook getrouwd met een dochter uit de familie van de Mortel.  Hij bouwde een nieuwe herberg, mogelijk op de plaats waar enkele jaren daarvoor (1817) de laatste resten van de Meypoort (middeleeuwse stadspoort) waren gesloopt. 
  7. De 4 gevelstenen (incl. de wapensteen) komen uit 1574 en vertonen wapens van diverse families uit diverse Peel-gemeentes.
  8. Ze hebben miraculeus de beeldenstorm in 1566 overleefd, waarschijnlijk omdat Liessel zo diep en afgelegen in de Peel gelegen was. 
  9. De stenen zijn door hun leeftijd (545 jaar), de ongeschonden artistieke vorm, de betekenisvolle inhoud en de zeldzaamheid, uniek voor de geschiedenis van Brabant, waarin Helmond zeker in die tijd een belangrijke rol heeft gespeeld. Ze behoren dus thuis in een groot historisch museum, zoals het Kasteel van Helmond. Ze vertellen een bijzonder verhaal dat ook nauw verbonden is met de geschiedenis van Helmond. Mocht dat niet mogelijk zijn dan behoren ze terug te keren naar Liessel.

Mochten de vier gevelstenen bewaard kunnen worden, dan vraag ik ook aandacht voor de muurankers die ook prachtig vorm gegeven zijn en mogelijk uit het Blokhuis komen. Daarnaast is ook de houten puibalk met daarin de naam ‘Oudt-Peelandt’ en verder waarschijnlijk ‘Anno (jaartal)’ en ‘Helmont’ de moeite van het bewaren waard, evenals het kleine vaantje boven op de top. Mogelijk kunnen de belangrijke delen van de gevel tentoongesteld getoond worden waarbij het verhaal van de gevel in relatie met het slotje in woord en beeld vertelt kan worden.

Via onderstaande publicatie en vertoning van het filmpje op de website van omroep Siris in Someren heb ik nog een poging gedaan om interesse te wekken bij andere gemeentes en heemkundekringen in de Peel.

Helmondse gevelsteen met familiewapen uit Someren en familierelaties met Asten.

In Helmond staat een huis met een trapgevel in neobarok-stijl. Het draagt van oudsher de naam ‘Oudt Peelandt’. Peelland is de benaming voor het zuidoostelijk deel van Noord-Brabant. In de 16e eeuw werd de naam Peelandt nog veel gebruikt. Midden in het centrum van Peelandt liggen in die tijd onder andere de gemeentes Deurne, Liessel, Vlierden en Asten. Dit historisch en bouwkundig zeer interessant gebouw staat op de nominatie om afgebroken te worden. Dat is om meer dan één reden jammer. Niet alleen voor Helmond, maar ook voor andere Peelgemeentes.

Want in 1326 laten de heren van Bruheze, met belangrijke bezittingen in Helmond, Vlierden enz… een kasteel bouwen in Leensel, op een hoge zandrug bij Liessel. Dit Blokhuis moet de weg door de Peel tussen Gelre en Brabant beter gaan beschermen. Het Blokhuis te Leende moet ook de weg naar Asten en Someren verdedigen. Leensel en Liessel liggen van oudsher op een hoge zandrug aan de samenvoeging van de Soeloop en de Aa. Hier loopt in die tijd ook de Keulse Baan, een belangrijke weg om de moerassige en daardoor ontoegankelijke Peel in Noord-Zuid richting (van Keulen naar Den Bosch) veilig te passeren. Het hertogdom Brabant is vaak in oorlog met het naburige hertogdom Gelre en met name Asten, Deurne en Helmond hebben veel te lijden van Gelderse troepen die via de Peel ongehinderd Brabant binnen kunnen trekken. Het Blokhuis moet dit gaan voorkomen.

Tijdens de Gelderse Oorlogen (1502-1543) worden de gemeentes Asten, Deurne, Eindhoven en Helmond volledig platgebrand door troepen van de hertog van Gelre onder aanvoering van Maarten van Rossum. Die zijn via de Peeldoorgang bij Leensel Brabant binnen gevallen. Het Blokhuis van Leensel kan geen goede bescherming bieden. Daarom wordt door de gezamenlijke gemeentes besloten om een stukje verderop een nieuw sterk slot met landweren te bouwen: het Blokhuis van Liessel.

Het Blokhuis van Liessel wordt in 1516 gebouwd door Everard van Doerne. Everard trouwt met Margaretha van Vladeracken, dochter van de rijke handelaar Johan van Vladeracken en Anna van der Aa Randerode. Zij hebben ook bezittingen in Someren, waaronder een versterkte hoeve en de watermolen van Vlerken (Vleracken) aan de Kleine Aa aan de huidige Slievenstraat.  Het nieuwe Blokhuis wordt echter ook meerder keren overvallen en ingenomen door de troepen van Gelre, waarbij het regelmatig beschadigd raakt.

Zijn zoon en opvolger Hendrik van Doerne laat in 1574, tijdens herstelwerkzaamheden, een gevelsteen inmetselen. Deze bestaat uit 4 delen.

  1. Een vierkante wapensteen uit witte natuursteen. Op deze steen staan de voorletters van Hendrik en zijn vrouw Maria van Eijck met daaromheen de kwartierstaat van beiden. Een kwartierstaat is een opstelling met daarin diverse wapens van aanverwante families.
    • Aan de linkerzijde van boven naar beneden: Van Eijck van Blaarthem, van Berckel, Borchgrave of Hals, Louw.
    • Aan de rechterzijde van boven naar beneden; Van Doerne, van Vladeracken (Vlerken), van Hemert, Randerode van der Aa.
    • In het midden staat een gekantelde ruitvorm met daarin het wapen van een ongetrouwde erfgenaam omdat het rechtse gedeelte nog leeg is.
    • Verder staat onderaan het jaartal van voltooiing van de herstelwerkzaamheden vermeld (1574).
  2. Boven op deze wapensteen bevindt zich een halfronde steen uit dezelfde natuursteen gehouwen, waarop een tweekoppige adelaar zichtbaar is die in zijn klauwen gekroonde zuilen (van Hercules) klemt. De adelaar wijst naar een relatie met het Heilig Roomse Rijk. Van een in andere omschrijvingen vermelde spreuk is zo te zien geen sprake.
  3. en 4. Aan beide zijden van de wapensteen bevinden zich 2 halfronde sierstenen met een waaiermotief, die ook uit dezelfde witte natuursteen gehouwen zijn.

Het zijn deze gevelstenen die miraculeus de Beeldenstorm in 1566 hebben overleefd. Waarschijnlijk om dat niemand de moeite nam om naar het afgelegen Liessel te gaan om de steen uit de muur te slopen.

De oudste zoon van Hendrik, ook Everard genaamd, erft het slotje, met vermelding van alle bijhorende bezittingen waaronder een huis, hof en neerhof en 4 boerderijen in de directe omgeving. Hij is ook heer van Deurne, Liessel, Vlierden en Bakel.

Zijn zoon Cornelis erft het kasteel in 1615.

Diens oom Hendrik erft het kasteel in 1641. Hendrik is schepen (wethouder) van Helmond.

De heer van Deurne, Everard van Doerne, heeft in 1656 niet allen een kasteel in Doerne, hij is ook kasteelheer van Asten. Hij is de zoon van Cornelis van Doerne en Johanna van Merode. Hij erft het kasteel van Asten van zijn tante Agnes Wilhelmina van Merode en wordt daardoor bezitter van een groot gedeelte van Zuid-Oost-Brabant. Everard laat al zijn kastelen, waaronder waarschijnlijk ook het Blokhuis in Liessel, herstellen van de schade die ze in de 80-jarige oorlog (1568-1648) hebben opgelopen. Mogelijk heeft het kasteel toen, net als het kasteel in Asten, een of meerdere trapgevels gekregen in Barokstijl.

Gebouwd 1526, afgebroken 1760 Laatstelijk bewoond door Joannes van Cuijlenburg gehuwd met Christina vd Putten. Geboren op het Apostelhuis onder Mierlo.

In 1832 wordt het Blokhuis belegerd door Franse troepen en flink in puin geschoten. Hieruit blijkt wel dat het Blokhuis nog steeds een verdedigende functie heeft en zeker nog niet is gesloopt.

De eigenaren van het Blokhuis hebben in die tijd connecties met de familie Goossens en van de Mortel, die in 1827 samen met Adriaan Corstiaans herberg de Zwaan verkopen (voor meer informatie zie mijn blogbericht over het Blokhuis).

Adriaan Corstiaans koopt rond 1827 een huis aan de Ameidewal op de hoek met de Ameidestraat. Hier stond al vanaf de vroege middeleeuwen een stadspoort in de omwalling. Deze Ameidepoort stond op de locatie waar nu de Ameidestraat nog smal is. Deze poort is rond 1817 gesloopt waardoor er een open ruimte ontstond aan de Ameidestraat. De Ameidewal was in die tijd de buitenste grens van Helmond en de Ameidestraat een belangrijke, drukke doorgang. Hier begint Adriaan Corstiaans op de open plek een nieuwgebouwde herberg, genaamd Oudt Phileutonia.

De panden in de Ameidestraat gaan in 1832 over in het bezit van Casper Luyben, die de herberg voortzet.

In 1898 koopt Gustaaf Schulte beide panden en begint er een winkel in. Onduidelijk is of hij de herberg /café voorzet. In 1910 brand het pand deels af en vind er herbouw plaats. De beide panden worden op verzoek van de gemeente een paar meter naar achteren geplaatst om zo de van oudsher smalle doorgang van de Ameidestraat wat breder te maken. Dan ontstaat waarschijnlijk de neobarok trapgevel die ontworpen en gebouwd wordt door de bekende architect Lambert de Vries. Gustaaf Schulte krijgt de stenen voor de gevel inclusief de gevelstenen van zijn zwager Jacobus Spoorenberg III, getrouwd met de rijke erfdochter van de familie van de Mortel die het Blokhuis, of in ieder geval de laatste resten ervan, bezitten.

Na de uiteindelijke sloop van de laatste restanten van het Blokhuis wordt de bijzondere wapensteen, samen met andere ornamenten, overgeplaatst naar een nieuw pand in de Ameidestraat in Helmond dat de naam ‘Oudt Peelandt’ krijgt. Een verwijzing naar het Blokhuis dat midden in het Peelandt gelegen was.

De gevelsteen vertegenwoordigd daarmee de roemrijke geschiedenis van het centrale deel van het oude Peelandt, zeker ook omdat het familiewapens vermeld van families die afkomstig zijn van een aantal betrokken gemeentes en omdat het eigendom is geweest van belangrijke families uit die gemeentes.

Daarom is het behouden van de gevelsteen van groot belang voor alle gemeentes die midden in het oude Peelandt gelegen zijn.

Mario Kuijpers

Heemkundekring Helmont

Lid Vrienden van de Brabantse kastelen

https://vimeo.com/315667375
https://youtu.be/pMTDF0xMBr8

Bronnen:
Onder andere:

  • Website: Deurnewiki.nl – Astenwiki.nl – Genealogieonline.nl – zoekjestamboom.nl – Wikipedia.nl – Bhic.nl – Geschiedenishelmond.nl – Heemkundekringhelmont.nl – OpenArch.nl – Rhc-eindhoven.nl
  • Boek: H.N. Ouwerling – Geschiedenis der dorpen en heerlijkheden Deuren, Liessel en Vlierden (1933)
  • Boek: Toine Maas – Geschiedenis van de heerlijkheid Asten (1994)
  • Boek: Nico Arts e.a. – De kastelen van Helmond (2001)
  • Boek: Theo de Jong e.a. – Verwerkt verleden (2015)
  • Boek: Henk Goossens en Marinus van den Elsen – De kardinaal en het Apostelhuis (2017)
  • Boek: Mr C.C.N. Krom en Aug. Sassen – Oorkonden betreffende Helmond (1884)
  • Tijdschrift: Taxandria, jaargang 3, 1896, artikel A.F. van Beurden
  • Tijdschrift: Werkend Verleden in Helmond nr. 16 (2000) – Joseph de Vries (Industrieel Erfgoed) 

Happy
Happy
0 %
Sad
Sad
0 %
Excited
Excited
0 %
Sleepy
Sleepy
0 %
Angry
Angry
0 %
Surprise
Surprise
0 %

Average Rating

5 Star
0%
4 Star
0%
3 Star
0%
2 Star
0%
1 Star
0%

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *